unsaon pag-atubang sa suliran

[namantala sa balaybalakasoy.blogspot.com]

naghaling kog uling ug busa
ipakaon ko kini sa plantsa
aron gyod mahinlo unya
ang nagum-os kong sinina

binata nga pagsuwat sa balak

[namantala sa balaybalakasoy.blogspot.com]

magmugna og account sa friendster 
mag-upload og daghang litrato
ug kini palihokon ug pasayawon.
sagolan og video sa youtube,
pakapinag mga huni sa imeem.
kinahanglang kiat ug langas
lakip na ang layout niini
aron malingawg tan-aw

ang mga mo-view, di mapul-an 
pagbasa imong profile

No Deal to Beer!

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Abril 6, 2008]

DI gyod ko kalimot adtong hitaboa… hapon, paghumag kaon sa letson, kalderita, cake, ug salad; medyo gikapoy ming tanan(ambot kon tungod ba sa kabusog) maong kay may bidyoke man sab ning balay sa akong higala kay may pista man, pista ni Sta. Catalina, ang patron sa siyudad sa Carcar, nagbidyoke dayon ang mga kagwang(pero wa gyod ko mokanta, uy, naluoy kos mga tiki nga nagpahipi sa mga suok sa ilang balay) ug paghuman man seguro sa ikabaynteng kanta(di nuon kaayo dugay kay putlon man ang kanta inighuman sa chorus kay laay na kuno), nawagtangag volume ang ilang mga vocal cords, uy! Nya, paghuman sa pipila ka minutos nga nahilom ang tanan, usa sa among grupo mikalit lag pangagda: mag-inom ta, Red Horse!

“Ha! Red Horse? Di man ko hinginom og mga ilimnong-makahubog kay pait man na. Kon strawberry flavor pa nuon na, botelya na lay inyo! Bitaw, nakasuway na kog inom og serbesa, didto sa party sa akong Uncle, tilaw ko… kanang Fundador ba, kay lami kuno… nya, di man diay makaya… pait… makalipong! Mao to, di na gyod ko moinom og beer… bisag Red Horse,” litaniya pa nako.

“Di uy! Lami na! Kon mas bugnaw, mas lami!” pu’ng pas akong higalang nangagda.

Mibalibad kog tarong nga di lang ko.

“Tilaw lang!”

Tilaw? Tuod, nakahinumdom kos akong maestra sa Chemistry, si Mdme. Rosel, nga sa usa sa among leksyon bahin sa mga solution(kalimot nuon ko nganong miabot mi diri) nga nindot kuno kon makatilaw tag gamay sa tanang butang para dili ta maihalas: pananglitan, kinahanglan kuno tang motilaw og Red Horse aron dili ta maiha’s. Sakto sab bitaw ang giingon sa akong maestra pero dili sab seguro tanan, uy, kon tanan, patay na seguro ta kay ang muriatic acid baya, makahilis sa tinai!

Pero, sa kataposan, wa nuon nako makatilaw sa Red Horse!

Bitaw, kanang inom-inom ba, wa gyod ko kasuway ana(kinse anyos pa man god ko)… unsaon man sab nga wa mans Papa Talino nga motudlo nako(dyok ra ha!) ug si Mama Virgie sab, di hinginom. Ambot lang kaha ning akong manghod, inigdako ani, moinom ba ni. Basta ako, di gyod ko maghubog-hubog. Ngano? Tungod kay nahadlok ko nga inig-uli nako sa among balay, magsayaw-sayaw nya ko(di ra ba ko dancer) ug mohalok sa yuta(labaw nang di ko kisser) kon di na makaya.

Nahadlok man sab god kong maliwat ni Baron sa PBB Celebrity Edition 2(sus! Nindot ra ba tong salidaha, favorite gani nako didto si Gaby man) nga nahubog su’d sa Bahay ni Kuya, not once but twice! Hehehe. Bitaw, nahubog siya di lang kausa apan nausban pa gyod maong kaduha nuon siya nasudlan sa espiritu ni Satanas! Maong makaingon ko nga di gyod ko moinom og serbesa!

Kon si Baron, paghumag inom sa serbesa(unsa gani toy brand? Wa ko kita, da, gitabonan man gog tissue) mikalit lag kapatol… nangawat og halok… nagbinata… ug sa ikaduhang pagkahubog… nangaway… nanigarilyo nga wa sa lugar… ug ang labing grabe, misukol pa gyod ni Kuya! Karon, ikaw ang akong pangutan-on, higala, tarong ba ang epekto sa serbesa kang Baron?

Si Baron pagkahubog niya gipaadto sa confession room ni Kuya ug gipalahos sa secret room aron didto mahuwasan ug di makapanakit sa uban. Karon, ang mga palahubog sa da’n ba, asa man punta inig kahubog? Di ba sa balay man nila? Ug didto sila manghagis? Na, mao na ni ron, tarong ba ang epekto sa serbesa? Busa, makaingon ko nga sakto gyod si Kuya ug ang mga housemate nga di gyod ta maghubog-hubog kay di ta makahinumdom sa atong gipangbuhat sa mga oras nga hubog kita. Mas maayo gyod kon di na lang moinom og serbesa.

Aguy may nahinumdoman ko, da! Abi nakog wa’y epektong tarong ang espiritu sa serbesa apan naa sab diay, usa ra nuon ang akong nahibaw-an(kon naa kay lain ba, sendi lang kog Friendster message ha, iambluine@yahoo.com), kadtong estorya sa maayong magbabalak ug magsusugilanon, si Tiyo Edgar Allan Poe(way mokontra kon magtiyo ko, ha!). Di ba kon mahubog si Tiyo, makasuwat man siyag nindot nga mga balak ug sugilanon? Di ba epekto man sa serbesa ang namugna niyang “Anabel Lee” ug “The Mask of the Red Death”?

Wa nuon to tuyoa(ang pag-inom og balak, ba), tungod man god to sa problema sa pamilya

nga maoy nahimong da’n sa pagkamugna sa iyang mga obra maestra. (Bitaw, unsa kaha sa kon moinom gyod ko, maghubog-hubog, basin makasulat pod kog mga obra maestra? Pero, I stick to my decision, di gyod ko mag-inom-inom, kay di man ko si Tiyo; si Nicko man ko!)

Giladlad ko na ang duha ka epekto sa ilimnong-makahubog: ang maayo ug ang dili. Naa na na nimo higala, kon mopadayon kas imong bisyo. Kon wa pa masugdi, naa na sab na nimo kon imo bang sudlan ning bisyoha. Basta ako, di gyod ko.

Para nako, ang serbesa usa ka demonyo nga modaot sa atong utok nga maoy hinungdan sa pagkapatol ug maoy rason nga makabuhat kitag butang nga wa ta makahibawo inig kahuwasan na nato. Kasagaran ning mga butanga, daotan gayod, ug tagsa lang ang naapektohag kaayohan. Kay kahibalo na man kitang mohunahuna, naa ra nato kon moinom pa ba ta o mohunong na!

Ang segurado ko lang, walay tarong nga tawo ang gustong mahisama sa gibuhat ni Baron sa PBB ug tanan gustong maparehas ni Tiyo Edgar Allan Poe.

Basta, para nako, di gyod ko moinom! NO DEAL to BEER!

Sawing Pag-ibig

[namantala sa Liwayway Magasin kaniadtong Nobiyembre 24, 2008]

Dinurog ang aking puso,

parang bato na pinukpok ng martilyo—

durog na durog—

hinipan ng hangin,

dinala sa isang lugar

na si Aeolus lang ang may alam.

Sino kaya kina Habagat at Amihan

ang muling magdadala sa kanya

sa kanyang pinggalingan?

O wala na ba talaga siyang pag-asa

na makabalik sa kanyang pinagmulan?

Siguro nama’y maaawa sa akin

si Aphrodite kung hihingi ako ng tulong sa kanya

na makabalik sa aking tahanan

at muling mabuo ang durog na puso.

Ipapangako ko sa kanya na kakalimutan ko

ang pumukpok nito.

Ang Pag-eskuyla ug Ang Ugma

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Hulyo 26, 2006]

Nagsugod na ang klase

Miabli na ang bentana

Miabli sab ang mga pultahan

Sa utok ug sa pitaka

Misulod na sa tunghaan ang mga estudyante.

Sa dili pa kining tanan...

Mopalit na ang mga ginikanan og notbok, papel ug uban pa

Apil sab ang bag, uniporme ug sapatos

Apan ang problema,

Unsay ipalit?

Kuwarta.

Apan sa og kuwarta?

Suweldo sa ilang mga ginikanan.

Apan kuwang ra kuno.

Busa, gusto nilang papun-an ng ilang mga suweldo.

Suliranan na sab kini sa mga ginikanan

Kay makahugot na sab kini sa ilang bakos

Apan kinhanglan kini nilang ipusta.

Kay ang ugma sa ilang anak seguradong kadaogan.

Bahala nag magutman,

Pabugtaw sa kapalaran.

Kalibotan sa Pantasya

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Disyembre 6, 2006]

Gikahinamang maadto
Sa mga batang agresibo

Tana kuyog kanako

Gusto mo bang mahimong si Snow White sa Snow White ug Pito ka Dwende?
Gusto mo bang madungog ang Christmas Carol ni Mickey?
Gidamgo mo bang mahimo kang sikat nga mouse detective?
Nindot ba ang kinabuhi ni Ariel sa The Little Mermaid?
Gusto mo bang mahimong usa sa Usa ka Gatos ug Usa ka Dalmatians?
O gikahinaman mo bang mahimong si Alice sa Wonderland?
Kinsay gusto nimo: ang prince o ang pauper?
Kanus-a kaha ka mahimong si Sleeping Beauty?
Kinsay mas gwapa ninyo, ikaw o si Cinderella?

mahimo ba kaha kang si Pinocchio kon mamakak ka?
Maunsa kaha si Peter Pan kung mokuyog niya si Bambi sa lugar ni Dumbo?
Ug, unsa kaha kung igsoon mo ni Winnie the Pooh?

Kinabuhi sa pantasya
Lahi ning kalibotana
Minugna lamang sa alamag
Gikulit sab sa alampat

Busa walay katinuoran
Apan leksiyon atong matagamtam
Sa kinabuhi mapahimuslan
Mahimo kitang bulahan.

Way Papa nga Babaye

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Oktubre 29, 2009]

Sa among klasroom nga mas daghan ang babaye-- nga sagad mahitabo sa usa ka pilot section-- kon dunay mag-away, mopaka dayon ang ilang mga baba ug alingugngog kaayo sa dunggan ang kasaba. Usahay god, aron malayo sa kasaba, adto nalang mis akong barkada mag-estambahay sa library.

Amo dayong estroyahan kon nganong kon dunay mag-away, labi nag mga babaye, mag-ratatat man dayon ang ilang mga baba: magyawyaw dayon kay mao ni…mao na.

Dihay kausa, nasultian nako ang suod kong mga higala nga may nabasahan kong artikulo nga sinuwat ni V. Brigoli Armamento nga gipatik sa Bisaya niadtong Hunyo 18,2008 nga giulohan og “Papa nga Babaye”. Gisultian ko sila nga kining artikuloha supak sa among relihiyon-- Romano Katoliko.

Paghuman kog sulti nila sa unod sa artikulo, nangutana sila (nga mao sang pangutana human ko mabasa tong artikuloha) Tinuod to siya?

Bawlang, mubo kong tubag.

Paglabay sa usa ka buwan, niadtong Hulyo 16, giduol ko ni Sr. Melyn (Melyn Albano ang tinuod niya nga nga’n pero Sr. Melyn among naandan kay magmadre kuno siya og labihan siya ka liwat ni Maria Clara) ug gihatag niya nako ang isyu sa “Bag-ong Lungsuranon” ug gitudlo niya ang kolum nga “Suknaan” nga sinuwat ni G. Socrates C. Fernandez. Gisultian ko niya nga kining artikuloha makatubag sa among pangutana bahin sa artikulong “Papa nga Babaye” nga nakapasamok sa among utok.

Ang mantalaan nga gihatag ni Sr. Melyn nako mao ang gula sa tuig XX sa “Bag-ong. Lungsuranon: Ang Opisyal nga Mantalaan sa Artsidyosesis sa Sugbo” niadtong Hulyo 13, 2008. Sa kolum nga”Suknaan” gipanghimakak nga dunay babaye nga Papa.

Gisulti didto nga walay Papa Joan kun John Anglicus kun John XX nga milingkod sa lingkoranan sa Santo Papa sa Roma niadtong tuig 855AD hangtod tuig 1100 AD.

Kini kunong estoryaha minugna sa duha ka Dominikano silas John de Mailly ug Stephen Borbon -- ug dili si Martin Luther kay dili lang siya ang gusting mobutag lama sa atong tinuohan, nga matod pas artikulong atong nabasa-- nga miingon nga mipahiluna daw ang maong babaye, si Joan, niadtong 1100AD. Matod usab sa estorya sa Papal Chambelain nga si Martin sa Tropang nagmando adtong bahana sa tuig 855AD.

Duna say nag-ingon nga kining tahoa nagsugod sa Patriarka sa Constantinopla, pangulo sa mga Orthodox, gikan sa sulat ni Papa Leo IX ngadto sa Cerularius. Laing taho nag-ingon nga gibuhat ning estoryaha aron pagbugal-bugal ni Teodora ug sa iyang duha ka anak nga babaye sa ikanapulo ka gatosan ka tuig human mosaka sa langit si Cristo.

Sa panahon ni Papa Pio II, tuig 1458-1464 AD, ang pinasa-pasa nga estorya bahin sa babaye nga papa gisalikway kay way sukaranan sa kasaysayan sa simbahan sa Romano Katoliko.

Ang tuig 855, si Papa Leo IV namatay ug gisundan dayon ni Papa Benedicto II gikan sa tuig 855 hangtod 858 ug way haw-ang ang duha ka papa sa tuig 1100 AD sab, dili si John Anglicus ang nagmando isip papa apan si Papa Pascual II, gikan sa 1099 hangtod sa 1118 AD.

Gipabasa ko sa lain kong barkada ang artikulo. Dayon, natapos ang among kalibog ug nagkasabot mi nga kadtong estoryaha, “Papa nga Babaye,” usa ka bakak nga sama sa Da Vinci Code, ubp. Nakaseguro mi nga kining estoryaha gihimo aron pagmantsa sa among tinuohan aron madasig ang mga mabawng pagtuong mga Katoliko sa pagbalhin sa laing tinuohan. Among nahibaw-an nga ang tanang bakak kun pasangil batok sa among tinuohan di gyod makapatumba sa dakong krus nga among gikuptan kon adunay mga tawong nakahibalo ug mopatim-aw niining mga estoryaha.

Sama sa among klasmeyt nga magyawyaw dayon kon mag-away ug ipamasinggan dayon ang mga estoryang nadungog, tinuod man o bakak, sa kontra aron tuohan sa uban namong apil-apilong mga kasaring, ang ubang tinuohan maghimo dayog mga estorya aron makadanig sumusunod gikan sa among tinuohan. Dili gyod maayo nga magbutang-butang tag estorya sa laing tawo kun grupo aron makakuhag suporta kay sa kataposan, kita ra pod ang mag-antos.

Ang relihiyon natong gisakopan mao ang magda nato sa atong langit, mao ning mga pulonga ang atong gituohan. Bisan unsang relihiyona ka nasakop, kon nagpakabuhi ka lang sa kalibotan sumala sa balaod sa tawo ug sa imong Diyos, nan, masalbar ka gikan sa nagdilaab nga kayo sa impiyerno.

Maong nakangutana ko ning mga pangutanaha: una, ngano dunay mga tao nga mosulting bakak para makapadanig suporta? Ikaduha, nganong mamasangil man ang ubang relihiyon sa laing relihiyon og mga estoryang makahugaw sa ilang relihiyon? Ikatulo, sa ubang relihiyon nga gustong daghag sumusunod, nganong kinahanglan man manglabay og basura sa laing relihiyon?

Ligid sa Kinabuhi

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Septiyembre 24, 2007]

Ayaw kahibulong
Kon nganong nag-antos kas kakabos
(o sama kas hapin sa burger, gilabay
sa basurahan)
kay di gyod malalis
nga ingon ana gyod ang kinabuhi
pait
kapoy
madula-dulaon
makalagot!

Ayaw kahibulong
Kon kalit lang mawala ang bahandi mo
(o sama kas sigarilyong naupos, gilabay
sa basurahan)
kay di gyod malalis
nga ingon ana gyod ang kinabuhi
aslom
kapoy
madula-dulaon
makalagot!!

Ayaw sab kahibulong
Kon kalit lang motuyok pagbalik ang ligid
Mosaka ikaw pagbalik
(o sama kas basura nga pamuniton aron ibaligya)
kay ingon ana ang kinabuhi
motuyok
motuyok
ug motuyok…
madula-dulaon
makalagot!!!

Rosas

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Marso 5, 2008]

Sama sa usa ka rosas, usa ka maanindot nga bulak

    Puting rosas, sama sa langgam nga pati
    Humot nga rosas, sama sa imong pahumot
    Preskong rosas, sama sa tawong bag-ong kaligo

Sama ka sa rosas, usa ka mahal nga bulak

    Ang imong gugma alang sa imong hinigugma, lami
    Ang imong gugma alang sa imong hinigugma, mahal
    Ang imong gugma alang sa imong hinigugma, humot

Sama ka gayod sa rosas, usa ka tunukong bulak

    Kay bisan ang imong punuan tunokon
    Apan ang imong bulak lahi
    Usa ka lahing bulak, usa ka maanindot nga bulak.

Oo, usa ikaw ka rosas.

Pagpintal sa Hangin

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Marso 18, 2009]

Sama ra sa pagkuha nimo sa tinta
Gikan sa kabinet ilawom sa lamesita,
Ug nakita nimo ang kaitom niini—
Sama sa duga sa nukos, sa ata
Nga aron unta ipanindot pa
Sa pintor alang sa iyang hinigugma.
Apan mitulo lag kalit ang tinta gikan sa brutsa
Ug mikampat sa gigambalayng obra—

Nahugaw ug nakampat ang papel
Nga gibutangan sa gidibuhong rosas
Miitom ang obra nga sama
Sa pagdag-om sa kalangitan tungod sa
Umaabot nga ulan—

Wala nay bili pa ang imong luha,
Wala nay bili pa ang imong paghilak,
Wala nay bili pa ang imong gigambalayng obra.

Agape

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Abril 22, 2009]

“Apan sultihan ko kamo, higugmaa ang inyong mga kaaway ug iampo kadtong nanglutos kaninyo.” – Mt. 5:44

I.

Gasunod-sunod ang kumo ang taason, pution nga otso anyos nga bata nga gisawo sab sa itomon, daoton nga kapareho niyag edad. Mibawos sab kini: dili gustong magpalupig sa iyang kaaway.

Gilibotan sila sa ilang mga kasaring.

“Hala!”

“Wan-a!”

“Patay!”

“Ma’m, o! Gasukmagay,” sumbong sa usa ka bata dihang miabot ang nag-antiyohos, kuloton-

og-buhok ug giuban nga babaye.

“Crawford… Klyde… yu stap dat! Staappp!!!” Giduol niya ang duha nga mihunong lang sab dayon.

“Wat hapen? Wats da prablem wid da to ab yu?” Bisan gainingles, tataw nga Bisaya ang gatabi.

“Ma’m, gikuha ni Klyde ang lapis ni Crawford.” Mitubag ang usa sa mga batang milibot sa duha.

“Dayon, Ma’m, gisukmag ni Crawford,” sumpay sa tupad sa unang misumbong.

“Yu spik Ingles!!!”

“Ma’m, Klyde get pensil Crawford.”

“And… Ma’m, Crawford,” miaksiyog kumo ang bata, “dat… do dat Ma’m.”

“Da to ab yu, yu kam to pront… ebriwan, sit dawn.”

Nagdali-dalig lingkod ang mga bata. Namalhin ang duha sa atubangan. Mipaluyo ang babayeng may singsing-sa-tudlo kanila dihang miabot sila sa atubangan.

“Yu, Klyde, sey sori.”

Wa motingog ang hubag-na-og-matang bata.

“Klyde!”

“Sori,” pinugos nga tubag ang migawas sa iyang baba.

“Is dat ol?” nasuko na ang babaye.

Mitando ang bata.

“Wat kan yu sey, Crawford?”

“Kawatan! Kawatan!” muro ang dagway sa gipangutana.

Mihanag sukmag ang gisungog.

“Yu stapp!!!” Miabanteg usa ka lakang ang babaye, karon naa na sa tunga sa duha ka batang sip-onon.

“Ok, tel yur peyrents to kam tomoro.” Miaksiyog palingkod ang babaye sa duha ka bata nga nagkadungag ingon: ‘Ma’m…’ nga gisapawan dayon niyag, “Sit!.. no mor toking-toking.”

Nangatawa ang mga batang nanagsud-ong sa tulo.

II.

MISUGAT sa mga mata sa usa ka bata ang nagdilaab nga kayo. Midagan kini padu’ng sa ilang balay.

Maoy iyang nakit-an, pag-abot niya, ang ilang balay nga napuno sa kayo. Dili na siya makasulod. Nangurog siya: asa si Mama? si dodong? ug… si Awee?

Gilibot niyag tan-aw ang mga tawong nagdasok aron mosaksi sa esena.

Midagan siya aron pangitaon sila.

Nagkadako ang kayo: daw ungo nga wa pa niya makasugat sa tibuok niyang kinabuhi. Tulo ka balay nga tupad sa ilaha, naapil na sa kayo.

Wala siya makabantay sa pag-abot sa bombero. Wala siya makabantay sa pag-abot sa mga tawong nagdag kamera ug mikropono. Ang iyang nabantayan mao ang usa ka babaye.

“Mama!” siyagit niya samtang gadagan padung sa babayeng ga-daster, tambok ug gadag masuso.

“Dodong—!” tubag sa babaye apan naputol kay dali siyang misumpay: “si Awee?”

Milingo-lingo ang babaye. Way pagduha-duha siyang mibiya sa babaye. Midagan na sab siya.

Ang iyang duha ka kalimutaw nagsuroy-suroy sa pamasin nga makit-an ang iyang gipangita.

Nakaginhawa siya dihang nakit-an niya ang usa ka irong may puting balhibo, “Awee!”

Luya kining mitan-aw niya; namaghot nga way tingog.

Iyang gitan-aw ang duha ka gagmayng iring nga gitangag sa iro gikan sa nagkayong balay. Nakit-an niya ang inahan sa mga iring nga nagtangag sab sa usa niya ka anak.

“Shammy!” nadungog niya ang siyagit sa usa ka babaye nga nagdagan padung sa mga iring. Gitan-aw ini ang iro ug miingon, “Salamat.”

III.

NAGHAPUHAP ang usa ka bata sa puting iro. Naglingkod sila sa usa ka sofa. Tulo ka kamera ang nagtutok nila. Adunay babaye nga miatubang nila ug miingon, “Unsay nga’n nimo, ‘ta?”

“Crawford Clarion, Ma’m.” Padayon gihapon siya sa paghapuhap sa iro nga wala mahadlok sa daghang suga ug kamera.

“Mga higala, ang iro ni Crawford ang nagsalbar sa kinabuhi sa upat ka iring, inahan ug tulo niya ka anak, sa sunog nga miigo gahapon sa Ocaña, Carcar,” milingi niya ang babaye, 

“Mahimo bang ipaila-ila nimo ang atong hero.”

“Siya si Awee, Ma’m,” mubong tubag sa batang nagkurog-na-ang-tuhod.

“Si Awee ang atong dili ordinaryo ug pinakabag-ong hero. Abi natog dili mahimo sa usa ka iro ang pagluwas sa iyang kaaway apan nasayop kita. Kining hitaboa ang pamatuod ini. Mga higala, angay natong tamdan ang gibuhat ni Awee…”

Aduna pay gipangsulti ang babaye apan wala na maklaro sa bata kay gitilapan siya sa iro.

(KATAPOSAN)

panaw sa tanga

Ako ning first major nga cameraman akong role except for the fact that ako pod ang director, writer, ug editor.

Sa Iyang Yutang Natawhan

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Oktubre 8, 2008]

SA ikaduhang adlaw sa buwan sa Mayo sa tuig 1992, natawo sa Jesus M. Paraz Memorial Hospital sa lungsod sa Carcar sa Habagatang Sugbo ang usa ka maanindot nga puyang lalaki. Oo, kanhing lungsod sa Carcar… dakbayan na sa Carcar paglabay sa napulog-unom ka tuig.

Ang lungsod nga natawhan sa puya 40 kilometros ang gilay-on gikan sa kinapusoran sa giilang Queen City of the South, ang Cebu City. Gilangkoban kini sa kinse ka balangay: Pob. I, Pob. II, Pob. III, Perrelos, Tuyom, Valladolid, Liburon, Can-asujan, Valencia, Calidngan, Buenavista, Guadalupe, Bolinawan, Ocaña, ug Napo; ug kasamtangang nagpuyo ang batan-ong lalaki (ang kanhing puyang lalaki) sa Pob. III.

Sa ganghaan sa Carcar, gikan sa Siyudad sa Sugbo, mosugat sa panan-aw sa isigkatawong moagi dinhi, mobisita, ug mouli sa ilang panimalay ang nanaglinyang mga kahoyng akasya nga sakop sa balangay sa Perrelos.

Ang mga turistang gustong mosaksi sa kaanindot sa Theotokos Shrine nga nahimutang sa Perrelos Hill puyde kaayong mobisita sa bungtod ni Mama Mary kansang ngalang Theotokos nangahulogang ‘Inahan sa Ginoo’.

Nahimutang sab sa dakbayan ang ikaduha sa labing lawom sa tibuok kalibotan ug nag-unang dam sa tibuok Southeast Asia. Kini ang Can-asujan Hardfill Dam kun Can-asujan Small Reservoir Irrigation Project (SRIP) nga usa sa mga lugar nga ikapasigarbo sa mga Carcaranon.

Nahimutang sab ning lungsora ang Archdiocesan Shrine of St. Catherine of Alexandria nga bag-o lang nahimong shrine sa Sugbo. Natukod kini niadto pang panahon sa Katsila apan nagpabiling nindot ug limpiyo ang tibuok simbahan.

Ang mga turistang gustong moduaw sa yutang natawhan sa lalaking natawo sa unang Sabado sa Mayo, 1992, di angay maproblema kon walay dalang pagkaon kay kon kini ang estoryahan, bida sab niini ang Carcar! Di ba may panultihon man nga makuha mo ang tawo pinaagi sa iyang tiyan? Nan, makabalik gyod siya ning paraisoha!

Bida diri sa Carcar ang letson ug chicharon nga maayo kaayong isud-an labi nag puso ang ipares. Kon snacks ang problema, daghan ang Carcar ana: anaay ampaw, bukarilyo, ug gorgoryas nga mga specialty sa mga Carcaranon.

Ang mga pagkaon nga mapalit dinhi sa Carcar, sa Gaisano Carcar man o sa Carcar Public Market, maayong bawonon sa pagkaligo sa Mainit-Mabugnaw Spring and Nature Park nga nasakop sa balangay sa Guadalupe. Ang kanindot sa lugar makita tungod sa nahimutangan niini, sa ubos sa usa ka bukid nga may mga langob usab nga puydeng bisitahon nga gipuy-an sa mga kuwaknit.

Ang yutang natawhan sa batan-on usa ka dalagang bag-o lang nabaniog ang ngalan tungod sa iyang pagkadakbayan apan dugay nang popular sa mga Suboanon tungod sa kaanindot sa lugar ug sa kamaayo sa mga tawong nanimuyo niini.

Ang mga anak nga gikan sa may-ikagasto-nga-pamilya magpili sa pribadong mga eskuylahan sama sa Carcar Academy, Mother Mary’s Children School, Cebu Sacred Heart College nga bag-ohay lang natukod sa Valladolid, Mt. Elijah Christian School sa Ocaña, Carcar Christian School sa Pob. II, ug St. Catherine’s College nga gieskuylahan ron sa batan-on. Anaa say mga publikong eskuylahan sa elementarya ug hayskol ning dakbayana ug usa na niini ang Uplang Elementary School nga gieskuylahan niya niadtong elementarya pa siya. Sa batch 2004-2005, siya ang nangulo sa iyang batch.

Tatak usab sa Carcar ang iyang pagka Espanyol. Sa tinud-anay, makita sab sa Carcar ang daghang balay nga gipanukod sa panahon pa sa mga Katsila. Usa na niini ang Balay nga Tisa nga makita sa Dalan Sta. Catalina, Pob. II. Napakita na kini sa Rated K sa ABS-CBN ug mapasigarbohon ang mga taga Valencia nga na-preserve pa nila ang mga kahoyng inodoro, mga imahen ni Jesus ug ang tibuok balay. Bisan sa kadaan niini, makita gihapon ang talagsaong kaanyag sa balay.

Ang inahan sa batan-on mao si Virginia A. Bonsocan, usa ka single mother, nga maoy nangunay pagpadako sa batan-on ug kauban niya ang iyang inahan nga si Esperanza V. Aldaya ug ang iyang igsoon nga si Emigdio V. Aldaya, ang naggasto niya karon sa pagpaeskuyla sa St. Catherine’s College.

Ang umaabot nga senior student gikan sa sabakan sa iyang inahan ug ang iyang gidak-ang lugar, ang siyudad sa Carcar, gikan sa ngalan sa tanom nga kabkaban nga usa sa mga major props sa Kabkaban Festival, matag Nobiyembre 24-25, halad sa patron nga si Sta. Catalina de Alexandria.

Mapasigarbohon ang batan-ong nagdako sa Dakbayan sa Carcar kay dinhi siya magtubo, sa lugar nga ikapasigarbo sa ubang tawo. Ang batan-on gibunyagan sa ngalang Romeo Nicolas Bonsocan.

Nganong Halinon ang Bisaya?

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Agosto 20, 2008]

“Asa man ko mangita sa akong asaynment, uy?” mao kini ang pangutanang naghari sa akong galamhan adtong diha pa ko sa unang tuig sa hayskol ug gipaasaynment mi sa CLP (Christian Laying Program) bahin sa usa ka santa, bahin kang Blessed Teresa. Naglibog kog asa gyod mangita sa akong asaynment nga wa man miy encyclopedia o kompyuter ba kaha. Wa na koy laing nahunahunaan kondi mangayog kuwatra ug moadto sa internet café aron mag-research bahin ni Blessed Teresa. Nahuman na kog ilis ug padulong na ko molakaw apan sa wa damhang higayon, nakita nako ang gipayl nga magasin, ang Bisaya, sa akong estante.

Sakto! Ang Bisaya maoy tubag! Imbes nga molakaw, gihabwa na lang nako ang Bisaya sa pamasin nga may artikulo kong makit-an bahin ni Blessed Teresa. Giutingkay nako ang daghang Bisaya hangtod nga nakit-an nako ang isyu niadtong Disyembre 17, 2003 nga ang hapin, si Bea pa gyod ug si John Lloyd! Giukab nako, gipakli-pakli hangtod nga miabot ko sa ikanapulog walong pahina, ug nabasa nako ang artikulong sinulat ni Eleazar T. Acampado nga nag-ulohan og “Kinsa si Blessed Teresa?”

Hala, puwerteng saktoha! Kini ang akong gipangita, ang kinabuhi ni Blessed Teresa, ang buhing santa. Nakaingon ko sa hilom, “Karon, naa na koy asaynment, salamat kanimo, Bisaya!”

Tungod niadtong hitaboa, nakaingon ko sa akong kaugalingon nga di ko maalkanse sa P10.00 (karon P25.00) nga Bisaya kay di lang diay sugilanon, artikulo, balak, gumalaysay, ug gitikgitik ang ikahatag sa Bisaya apan puyde sab diay himoong research material nga magamit sa mga estudyante.

Ang Bisaya usa ka mapuslanong magasin kay para sa tanang edad: sa bata, ang gitikgitik nga gikabuangan ni bisan kinsa; sa estudyante, ang impormasyon nga makuha sa pagbasag artikulog gumalaysay; sa propesyonal, ang nagkalainlaing ideya bahin sa kinabuhi nga mabasa sa mga sugilanon ug balak. Ang tanang impormasyon nga makuha sa pagbasag magasin sama sa Bisaya makatabang sa pagtubo sa usa ka indibidwal ngadto sa usa ka manggialamong linalang.

Di kay kadto lang ang nahibaw-an kong bili sa Bisaya apan ania pay usa, nakahinumdom ko sa akong higala nga namugos gyod siyang pangayoon ang piktyur sa idolo niyang si Kim ug si Gerald. Niini, nakaamgo kong bililhon gyod diay ang Bisaya kay puyde man sab nga pangguntingon ang mga piktyur sa inilang mga personalidad ug iapil sa koleksiyon. Kon gamiton lang ang pagka brayt sa usa ka tawo, dako gyong matigom. Ang paggunting sa mga retrato sa Bisaya usa ka creative nga paagi sa paggamit sa kaalam kay kini, P25.00 ra ang puhunan, makabasa pa kag latest scoop sa artista ug makagunting pa sa ilang piktyur kaysa kon magpa-print, gamay ra ang P60.00 nga magasto.

Atong nabantayan nga kaniadto, itom, puti ug pula lang ang mga kolor sa Bisaya, apan karon, ang tanan nang kolor sa bangaw! Kini nagpasabot nga ang Bisaya wa magpaulahi sa uso. Kon kaniadto pul-an ta usahayng magbasa sa itom ug puting artikulo, apan sa karon, haskan nang nindota labi na kon pakapinan pag retrato nga makapaagni sa mga magbabasa.

Nakahinumdom sad ko sa usa nako ka maestro, si Sir Lyod Alenton, nagpaasaynment namo bahin sa mga kandidato nga mingdagan sa eleksiyon. Gipalista man nuon sa akong Social Studies teacher ang tanang mikandidato. Segurado ko, nabasahan ko kadto, nabasahan gyod nako ang nanagan pagka senador. Hala, gamit sab diay ang bahin sa “Mga tinagsip nga Nasodnong Balita.” Niining parteha sa Bisaya, way si bisan kinsang bumabasa sa Bisaya nga maulahi sa balita. Nan, puntos na sab kini sa kabililhon sa gimahal tang Bisaya!

Ang nobela, ang nindot nga mga nobela nga sinulat sa inilang mga magsusulat, maoy usa sa mga gisundan sa suking mga magbabasa sa Bisaya. Pagkadaghang impormasyon ang makuha sa “Ang Ugma Walay Pag-abot” ni Magsusulat Gremer Chan Reyes. Ug usa sa lahing estilo sa pagsulat og nobela mamatikdan sa nobela ni Magsusulat Tem. Mangila Adlawan, ang gikagubtang “Ang Kabaho, Unya, Ang Kahumot sa Pulbos.” Nan, sobra nas P25.00 ang maani tang kahibalo sa pagpalit, unya, pagbasa sa Bisaya.

Makaingon tang grabe na gyod ang Bisrock kay haskang daghanang banda nga mingsubol ug daghan pang umaabot ang mabasa ta sa “Bisrocker’s Hub” ni Magsusulat Uriel Cruz Vallecera ug sa panagsang pagsal-ot ni Nemesio B. Sinangote.

Daghanag bili sa Bisaya, uy! Pun-an pas “Health Notes” ni Prof. Copelio diin mahibawo tang mogamit sa herbal nga mga tanom nga makita ta sa atong tugkaran. Nan, mahimo pa tang makasalbar og kinabuhi!

Kon pul-an tang mobasa sa mga sugilanong prosa, kapailin-ilinan nato ang mga sugilanon ug nobelang komiks nga sinulat sa maayong mga magsusulat ug gidibuho sa daw way kakapoyng mga dibuhista.

Kinsa bang tin-edyera ang di mohunong ug manamin sa “Mirror of Fortune” ni Madam Gertrudes Lee? Ug kon ganahan tang isabwag ang atoang opinyon—mabasa ta kini sa “Super React.” Bahin sab sa mga giyang astrolohikal, numerolohiya ug punsoy, naa ang “Matarawanika” nga puydeng konsultahan.

Apan di kay kini lang ang gidalit sa Bisaya, naa pay daghan nga pulos makalingaw ug matulun-anon. Naa ang lainlaing kaagi sa kinabuhi sa “Teenage Confession” ni Gining Ma. Vera Flores ug sa “Sayri Ako, Tito Itsoy”. Naa pay “Pulongbay” nga kanunayng nagbaid sa atong bokabularyo sa Binisaya. Ug sa mas lawom pang mga gumaran ug kahibalo, naa ang “Saladbowl” ni Madam Amelia Bojo, “Unsay Arang Mahimo” ni Atty. Jun Cañizares ug ang “Balaod ug Kamatuoran” ni Atty. Ver Quimco.

Ang ubang mga dalit sa Bisaya molabay ra, sama sa sugilanon, nobela, ug balak, apan bisan sa unsa pang tuig, ang gibug-aton sa mga sinulat magpabilin. Lumalabay lang ang mga sinulat apan mohunong ug mopilit gyod sa atong utok ang mga ideya sa mga sinulat nga maoy birtud ug dakong bili sa pinangga tang Bisaya.

Karon, kinsay mokontra kon ingnon tang ang Bisaya ang nag-unang sinemanang magasin nga Binisaya tungod sa kanindot ug kabililhon ning magasina? Nan, di gyod kadudahan nganong halinon ang Bisaya.

Ang Tinuod nga Higala

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Oktubre 1, 2008]

MGA kawhaan ka dupa ang gilay-on sa eskuylahang Academia de Santa Maria gikan sa kalsada nga paingon sa siyudad. Sama sa bantogang Hogwarts sa Harry Potter ang disenyo niini apan ang luyo sa eskuylahan makapakuyaw sa mga ginikanan nga paeskuylahon ang ilang mga anak dinhi tungod sa giladmon sa kimba nga matod pas ubang nakakita, mas habog pa sa gitas-on sa lubi. Tungod seguro sa kahadlok nga walay estudyante nga magpaenrol, gipakoral sa tag-iya ang luyo sa bilding aron way estudyante nga mahulog sa pangpang.

Tungod kay luwas na man ang mga estudyante, miabot sa kawhaag duha ang klasrom sa hayskol. Sulod sa usa ning mga klasroma, nag-eksamin ang magtutudlo nga mas nailhan sa ngalang Ms. English kaysa tinuod niyang ngalan nga Ms. Julianne Dionisio kay lagi mao na may naandan sa mga estudyante— ang pagtawag sa maestrog maestra nila depende sa subject nga gidala.

Kining paghatag niyag eksamin iya na ning gisulti gahapon (kay mao na may iyang naandan) aron makaandam ang mga bata sa eksaminasyon: sa pagtuon pinaagi sa pagbasa ug pagpangutana sa ilang mga klasmeyt mahitungod sa na-discuss na niya. Ug tungod kay kap-atan ka pahina sa libro ang na-discuss ug napulog unom ka pahina ang ilang nakopya nga notes, ug kay lagi kapoy man sag-ulohon ang daghang butang nga kinahanglang sag-ulohon kay mag-eksam man sab sila kang Ma’m Math, Mr. Science, ug G. Filipino, nakahunahunag paagi ang usa ka grupo sa mga estudyante nga manikas— magpangutan-anay sa tubag kay si Ms. English sayon ra kaayong lipaton kay magsige lag tutok sa notbok nga iyang gidala nga patarong-tarong pa kaayog basa apan luyo sa notbok, nagkiriw-kiriw ang kumagko sa kuwarentay siyete anyos nga maestra sa pagteks sa iyang batan-on, maskulado ug guwapo kunong uyab.

Haskang katawaa na man sa mga estudyante adtong nahibaw-an nila ang mahitungod kang Ms. English kay wala sila magdahom nga naa pa diay kaigat ang babaye nianang edara. Kon wala pa lang sakiti sa tiyan si Mark niadtong panahona, dili gyod nila masakpan nga wala diay magbasa ang ilang maestra. Unsaon man god nga wala man kaagwanta si Mark maong iyang giduol si Ms. English aron unta mananghid nga mag-CR apan lain man nuon ang iyang nahibaw-an. Mas puwa pa god kuno sa puwa ang nawong ni Ms. English dihang nasakpan kini sa iyang gibuhat. Monas ginhawag pugong-pugong ni Mark nga di makakatawa pero di man gyod madala, nakaigit siya dihang iyang nakita ang iyang maestra nga gakiriw-kiriw ang kumagko sa pagtulpok sa keypad sa 5110 nga selpon.

Nakaingon sab ang mga estudyante nga kapoy itagsa-tagsag tuon sa taas kaayong tun-anan nga dili man magtan-aw ang gaeksamin maong mas maayong bahinon lang nila ang tun-anan: una hangtod sa ikanapulong pahina, Albert; ikanapulog usa hangtod ikakawhaan, Lito; ikakawhaag usa hangtod sa ikakatloan, Dina; ikakatloag usa hangtod sa ikakap-atan, John; una hangtod ikawalong pahina sa notbok, Vannie; ug sa ikasiyam hangtod sa ikanapulog unom nga pahina sa notbok, Mark.

Kon mag-eksamin na kuno, pangutan-on na nila kon kinsa ang nagtuon nianang dapita ug ipasa sa tupad ang tubag. Isuwat lang kuno nila sa gamayng papel ang tubag ug ipasa-pasa samtang kamulong teks ang maestra.

Ug sa pag-eksam na, haskang hiloma sa mga estudyante nga ang tingog sa maya nga mibatog sa punoan sa akasya atubangan sa ilang klasrom madungog god. Apan luyo sa kahilom mao ang kalihokan sa ilang mga kamot nga nangapkap sa tubag gikan sa gatuon.

Sulod sa usa ka oras, nahuman ang 100 items nga eksamin ni Ms. English. Gitak-op dayon sa maestra ang iyang notbok ug gihunong ang pagteks sa iyang uyab, ug gipa-pass dayon niya ang papel sa mga estudyante. Pagdawat sa trese ka ½ lengthwise nga papel, migawas dayon si Ms. English nga blooming kaayo ang nawong ug all-the-way ang ngisi.

LUNES. Unang miabot sa klasrom sa I-St. Rosalia si Albert nga serado gyod ang tanang botones sa polo nga gamay na lang ang kuwang, matuok na sa kahugot. Dili sama sa kadaghanang lalaki ning eskuylahana, si Albert usa ka karaang Pilipino nga angay maoy sundon sa kadaghanan imbes nga kataw-an. Hilom siyang nagbarog kilid sa pultahan nga bisan sayo pas buntag ug bag-o pang ga-toothbrush, baho nag gininhawa tungod kay bisan usa ka pulong, walay migawas sa iyang baba.

Pila ka minuto ang minglabay, miabot ang laing estudyante nga modernong Juan dela Cruz, si John. Bag-o sab nga estudyante si John ning eskuylahana kay didto siya sa St. Nicolas Academy nag-eskuyla sa elementarya maong makabungol sab ang iyang kahilom. Motingog lang siya kon dunay mangutana. Nakit-an siyang nagbarog nga walay timik maong giduol siya ni Lito ug gipangutana: “Unsay ngalan diay nimo, Bay?”

“Ako?” nakuratan si John, “Ako si John. Ikaw?”

“Lito.” Ug dinhi nagsugod ang pagkasuod nilang John ug Lito.

Sa laing esena apan sa samang lugar, nagkatawa silas Dina ug Vannie nga nagtan-aw sa managkaluhang Mart ug Mark. Wala say dili makakatawa sa duha: pareho ang ilang bag, sapatos, uniform, tupi, ug ang ilang nawong. Bisan parehas ang duha og hitsura apan kon susihon gyod pag-ayo, mas labaw kang makakatawa sa imong mahibaw-an. Si Mark ang lalaki gyod ug si Mart ang naglibog. Maong sa dihang nahibaw-an ni nilang Dina ug Vannie, nag-apir sila.

Pila ka adlaw ang minglabay, ang klase ni Ms. English, ang ilang teacher-in-charge ug maestra sa English, nga napulog tulo ang estudyante, nagkabahin-bahin: silang Mart, Dina ug Vannie ang suod nga managhigala; mao usab silas Lito ug John ug na-recruit sa ilang barkada si Albert nga nahanaw na ang pagka hilomon. 

Wala gyod nila masuod ang unom ka klasmeyt kay may kaugalingon sab kining mga barkada.

MIDUOL si Mart nilang Dina ug Vannie kay may gusto siyang isulti sa duha nga puydeng moguba sa taas-taas nang tore sa panaghigalaay nilang tulo. Mahitungod kini sa eksamin nila kang Ms. English nga puwerteng lisora kay 50 items ang enumeration kun katunga sa tibuok eksam.

Mobuka na unta ang baba ni Mart nga lisod kaayong ablihan kay gikandadohan dihang mikalit og ingon si Albert kang Dina nga, “Sayonan kas test?”

Puwerte gyong lagota ni Mart kay nakahibawo na god sa tubag si Albert. Morag may bulkan nga kabuthonon sa dughan ni Mart ugaling lang, mahadlok siyang ma-office kay mahugaw kuno ang iyang giampingang record.

“Sayon ra,” tubag ni Dina nga gipakapinag makahuloganong ngisi. Paghumag tubag ni Dina, mipahiyom sab si Albert nga nakita niya si Mart nga puwerte gyong lagota ug milakaw dayon siya.

“Unsa man?” mitingog si Vannie nga galibog sa gustong isulti kang Mart nila.

Bisag galisod apan lagi kay higala man sila ug gusto niyang matarong ang iyang mga higala nga mingsubay sa sayop nga dalan, mitingog si Mart, “B-bahin ni sa test ganiha. K-kuan ta, ako tang isulti kang Ms. E-english ang i-inyong g-gibuhat.”

“Ha?!” nagkadungan ang duha.

“Kon mosulti ka, kalimti na mi. Sumbong-sumbong, mora sag walay nahimong daotan!” mipadayon si Vannie.

“Abi sag walay nakakita nimo sa imong kodigo? Sulti, kay mosulti man sab mi sa imong gibuhat!” panghadlok ni Dina.

“Apil man sab na sa akong ikompesal, ang akong kodigo. Ug gawas pa, kausa ra man to. Kamo, katulo na.”

NAGHILAK si Mart sa chapel sa eskuylahan nga nakig-estorya sa Ginoo. Gatulo-tulo na ang iyang mga luha apan wala gyod siya mahuman sa iyang pangadye. Kon kuwentahog unsa katas-a ang iyang giampo, baleg lima ka kilometro na: usa ka kilometro ini ang iyang sori ug ang nahabiling upat, mga pangutana kon unsa ba gyod ang angay niyang buhaton, kon motug-an ba o dili.

Misulod siya sa chapel dihang nahuman siyag paniudto, human na sag bagting ang bell nga timailhan nga magsugod na ang klase sa hapon.

Klaro kaayo sa iyang mga mata nga gikan siyang gahilak, puwa kaayo nga gipugos niya pagtabon-tabon sa iyang panyo aron dili makit-an sa iyang mga klasmeyt.

Niadtong hapona, bisag usa ka leksiyon, wa gyoy nasulod sa iyang utok. Maayo sab gani kay wala sila mag-eksamin kay kon nag-eksam pa, na, por da pirst taym, itlog gyod ang makuha ni Mart.

PAGKAUGMA na siya nangutana sa iyang mga klasmeyt kon motug-an ba gyod siya sa gibuhat sa iyang mga higala.

Gilista niya ang ming-ingon nga motug-an ug dili. Ang sulod sa iyang listahan mao ni: Motug-an: unom (Jade, Erika, Maria, Jeon, Lawrence ug Giem). Dili: upat (Albert, Lito, John, ug Mark). Ang duha niya ka klasmeyt wala niya pangutan-a kay kahibawo siyang galagot sila niya ug kahibawo na siya kon unsay tubag nila.

Base sa iyang listahan, kinahanglang itug-an niya ang gibuhat sa iyang mga higala apan ang iyang mga higala ug kaluha ming-ingon nga ‘dili’. Natimbang-timbang niya nga kon motug-an siya, puydeng mawala ang tanan niyang mga higala ug ang mas nakapait pa, madaot ang iyang giampingang record sa eskuylahan. Apan hugot ang iyang desisyon, kinahanglan niyang tumanon ang makaayo nila. Kon unsay sangpotanan ining iyang mga lakang, nagpabiling misteryo, parehas sa misteryo kon duna bay alien nga nagpuyo sa laing planeta nga kaliwat ni Kokey.

(KATAPOSAN)

Ang Tabanog ni Joseph

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Mayo 21, 2008]

NAGNGISI si Joseph nga nagtan-aw sa nagkalainlaing kolor sa banderitas nga gihigot sa mga sanga sa kahoy. Nakahinumdom siya sa iyang tabanog nga hinimo sa iyang Mama Teresa. Daghan sab kadtog kolor, apan dili lamang kini tulin molupad.

Hugot siyang gigunitan sa mga kamot sa iyang inahan— mga kamot nga nahimong kadugtongan sa tanod nga nagsumpay kanilang duha— mga kamot nga may talagsaong gahom. Apan wa siya masayod kon nganong nagtuyok-tuyok ra man ang iyang kalipay sa iyang Mama Teresa.

Sa iyang paglingi, nakita niya ang usa ka tigulang babaye nga may dalang daghang baligyang balloon. Karon pa siya makakita niini.

“Sige na, Mama… palit na balloon!” agni ni Joseph.

Mipungko si Teresa. “Wala na tay kuwarta, Dong. Mianhi lang ta aron moapil sa prosesyon karong hapona.”

Motulo na unta ang luha ni Joseph apan nabalda tungod sa pag-abot sa karo nga gibutangan sa patron sa Carcar nga si Sta. Catalina. “Kinsa nga’n anang tawhana, Mama? Guwapa lagi na siya!”

“Si Sta. Catalina na, Dong, ang patron dinhi sa lungsod,” hinay nga tubag sa iyang inahan.

“Santa Catalina? Guwapa siya, Mama, no? Guwapa!” sulti ni Joseph samtang ang mga mata gatutok gihapon sa karo.

Pagkataudtaod, wala na maglingi si Joseph sa karo apan sa baboy na nga nalingian niya kaganiha nga naghigda ibabaw sa lamesa ug gitutokan niya ang mansanas nga dinha sa baba niini.

Mibarog si Teresa gikan sa iyang pagpungko, naghawid pa gihapon kang Joseph.

“Mama, naay baboy sa lamesa ug wala maglihok, atong duolon na… sige na!”

“Mao nay gitawag og inasal, Dong… sud-an sa mga dato ug… wala tay kuwarta para ipalit anang inasala,” tubag ni Teresa samtang wala pa gihapon buhii ang kamot sa bata.

“Inasal! Baligya diay nang inasala, Mama? Tagpila?”

“Ambot!”

“Ma, naa koy kuwarta,” mikuot siya sa iyang bolsa ug gikuha ang dos pesos nga tinigom gikan sa gihatag sa iyang inahan, “Dia ra, Mama… dos!

“Misis, libre kanang inasal sa lamesa, dali mangaon ta,” agda sa usa ka babaye. “Uy, kanindot sa mata ining imong anak… kahamis sa kutis!”

“Buyag, Ma’m! Apan prosesyon lang ang among gianhi.”

“Tana, Misis. Dali na.”

“Bitaw, Ma. Tana na. Kaon ta!”

“Daghan kaayong salamat, Ma’m…”

Milingkod dayon si Joseph pag-abot nila sa kan-anan sulod sa balay sa tag-iya niadtong may inasal sa ilang nataran. Lipay kaayo siyang nagtan-aw sa sulod sa paper plate nga gisukad sa iyang inahan: usa ka takos nga humba, lima ka puso, balbakuwa ug pipila ka hiwa sa inasal.

“Humay, Mama, no? Humay! Lami!” maoy nasulti ni Joseph sa iyang inahan pag-abli sa puso.

“Hinaya imong tingog, Dong. Mauwaw ta,” hunghong ni Teresa sa iyang anak nga mihakop dayon sa pagkaon.

“Nganong di man ta palitan ni Papa og ingon ini kalami nga pagkaon, Ma? Sige lang lagi siyag inom. Unya ganiha, gisumbag sad ka niya.”

Apan wa siya tubaga sa iyang inahan. Wa na lang sab niya kini sukit-sukita kay sa iyang tan-aw, nagsige mag hingos-hingos.

MITIMBAKUWAS si Joseph sa iyang higdaanan. Nabati na usab niya ang gahob nga tingog sa iyang amahan. Midungaw siya sa bentana ug nanglugod sa mata. Maoy iyang natukmaan: tulo ka tawo, ang tuba, ang sumsoman.

“Teresa, ang baso! Pagdali, giuhaw na mi! Peste!” nabati niya ang bundak nga tingog gikan sa iyang amahan. Miuk-ok siya sa may bentana.

Nakita niya ang iyang Mama Teresa nga nagdali nga mitunol sa baso.

“Nganong dugay man ka? Diin ka?” Nakuratan si Joseph pagkadungog niini. Nasayod na siya unsay sunod nga mahitabo.

“Gikan pa kong nagkawos og tubig…”

“Sa sunod, unaha ang akong sugo, ha? Unya na lang nang uban… demonyeta!” Ug nahapiyong siya dihang may nabati siyang morag may mihagtik.

Nahadagan siya didto sa kosina. Nakita niya ang iyang Mama Teresa nga naghilak. Nakita niya nga nagdugo ang baba niini. “Naunsa diay ka, Ma? Hilak lagi ka, Ma?”

“Uy… wa ni, Dong Joseph, uy. Napakong lang ko ganiha. Mawa ra ni.”

“Ah, kakita mang ko ganiha, Ma.” Mihingos-hingos si Joseph. “Kon naay sugo si Papa, Ma, ako na lay dala, ha? Kamao na man ko.”

“Ako na lang, Dong. Na hala, kaligo na aron makaeskuyla ka pa.”

“Dili na lang usa ko ron moeskuyla, Ma.”

Gihikap sa iyang mama ang iyang agtang. Lamian kaayo siya basta modapat na ang palad sa iyang mama. Kini rang palara ang makalukmay niya. May sinultihan kining mga palara nga iyang kailiwan. Wa siya makasabot kon ngano. Gaan kining mga kamota. Makatulog siya niining kamota.

“Basta himoi kog otro tabanog, Ma, ha,” hangyo niya. “Ayaw ipakita ni Papa kay basin iya na sang gub-on.”

“O, lagi. Inig-abot nimo naa na kay tabanog.”

Human siya makakaligo, giilisan siya sa iyang Mama Teresa. “Lakaw na, Dong, kay basin mabiyaan kas imong mga kauban. Sa kosina lang agi kay basig makit-an kas imong Papa Dante.” Ug gipatikan siyak halok sa iyang Mama.

“Basta ang tabanog, Ma, ha?”

“O, lagi… ako lang ihigot dinha sa punoan sa lumboy sa nataran.”

NAGDALI siyang mipauli pagkahapon. Maoy dinha sa iyang hunahuna ang tabanog nga ginama sa iyang mama. Ang tulin nga tabanog. Ang tabanog nga makig-ambas sa lupad sa mga langgam. Ang gawasnon nga tabanog. Tabanog nga ginama sa iyang mama.

May tabanog tuod nga gihigot sa punoan sa lumboy. Apan wa kini maglupad. Walay hangin. Dinha kini sa yuta. Gihimoan gyod diay siyag tabanog sa iyang mama.

Nagpasalamat siya nga miligdas na sa nataran ang iyang Papa Dante uban sa duha niini ka kaubang palahubog. Daghan ang nangatumba nga botelya sa bino. Nangligid sila sa ilang sinuka. Kon wa pa kini mahubog, lagmit nga giguba na sad sa iyang papa ang tabanog.

Naglumpayat siya nga misulod sa ilang balay. Maoy natukmaan niya ang iyang Mama Teresa nga nagligdas usab sa hawanan. Nagkadugo ang nawong niini. Dinhay buak nga mga plato sa duol niini. Nabalbag sad ang bukton.

Gihikap ni Joseph ang kamot sa iyang Mama. Ang kamot nga maoy tigbuhat niyag tabanog. Ang kamot nga may sinultihan nga siya lamang ang makasabot. Apan bugnaw na ang kamot. Iya kining gipisil-pisil. “Ma! Naunsa man ka, Ma! Ato tong paluparon ang tabanog, Ma, ikay tugpo. Dali na, Ma, kay basig gub-on na sad tong Papa.”

Midagan siyag balik sa punoan sa lumboy. Gikuha niya ang tabanog. Iyang gipalupad. Minunot ang tabanog sa pagsulbong. Apan mobalik kini sa yuta nga buot motipon sa larag nga mga dahon sa lumboy.

Mipuli ang kangitngit. Milingkod siya sa yuta ug misandig sa kahoy nga nagpugong sa iyang paghilak.

(KATAPOSAN)