Ang Tinuod nga Higala

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Oktubre 1, 2008]

MGA kawhaan ka dupa ang gilay-on sa eskuylahang Academia de Santa Maria gikan sa kalsada nga paingon sa siyudad. Sama sa bantogang Hogwarts sa Harry Potter ang disenyo niini apan ang luyo sa eskuylahan makapakuyaw sa mga ginikanan nga paeskuylahon ang ilang mga anak dinhi tungod sa giladmon sa kimba nga matod pas ubang nakakita, mas habog pa sa gitas-on sa lubi. Tungod seguro sa kahadlok nga walay estudyante nga magpaenrol, gipakoral sa tag-iya ang luyo sa bilding aron way estudyante nga mahulog sa pangpang.

Tungod kay luwas na man ang mga estudyante, miabot sa kawhaag duha ang klasrom sa hayskol. Sulod sa usa ning mga klasroma, nag-eksamin ang magtutudlo nga mas nailhan sa ngalang Ms. English kaysa tinuod niyang ngalan nga Ms. Julianne Dionisio kay lagi mao na may naandan sa mga estudyante— ang pagtawag sa maestrog maestra nila depende sa subject nga gidala.

Kining paghatag niyag eksamin iya na ning gisulti gahapon (kay mao na may iyang naandan) aron makaandam ang mga bata sa eksaminasyon: sa pagtuon pinaagi sa pagbasa ug pagpangutana sa ilang mga klasmeyt mahitungod sa na-discuss na niya. Ug tungod kay kap-atan ka pahina sa libro ang na-discuss ug napulog unom ka pahina ang ilang nakopya nga notes, ug kay lagi kapoy man sag-ulohon ang daghang butang nga kinahanglang sag-ulohon kay mag-eksam man sab sila kang Ma’m Math, Mr. Science, ug G. Filipino, nakahunahunag paagi ang usa ka grupo sa mga estudyante nga manikas— magpangutan-anay sa tubag kay si Ms. English sayon ra kaayong lipaton kay magsige lag tutok sa notbok nga iyang gidala nga patarong-tarong pa kaayog basa apan luyo sa notbok, nagkiriw-kiriw ang kumagko sa kuwarentay siyete anyos nga maestra sa pagteks sa iyang batan-on, maskulado ug guwapo kunong uyab.

Haskang katawaa na man sa mga estudyante adtong nahibaw-an nila ang mahitungod kang Ms. English kay wala sila magdahom nga naa pa diay kaigat ang babaye nianang edara. Kon wala pa lang sakiti sa tiyan si Mark niadtong panahona, dili gyod nila masakpan nga wala diay magbasa ang ilang maestra. Unsaon man god nga wala man kaagwanta si Mark maong iyang giduol si Ms. English aron unta mananghid nga mag-CR apan lain man nuon ang iyang nahibaw-an. Mas puwa pa god kuno sa puwa ang nawong ni Ms. English dihang nasakpan kini sa iyang gibuhat. Monas ginhawag pugong-pugong ni Mark nga di makakatawa pero di man gyod madala, nakaigit siya dihang iyang nakita ang iyang maestra nga gakiriw-kiriw ang kumagko sa pagtulpok sa keypad sa 5110 nga selpon.

Nakaingon sab ang mga estudyante nga kapoy itagsa-tagsag tuon sa taas kaayong tun-anan nga dili man magtan-aw ang gaeksamin maong mas maayong bahinon lang nila ang tun-anan: una hangtod sa ikanapulong pahina, Albert; ikanapulog usa hangtod ikakawhaan, Lito; ikakawhaag usa hangtod sa ikakatloan, Dina; ikakatloag usa hangtod sa ikakap-atan, John; una hangtod ikawalong pahina sa notbok, Vannie; ug sa ikasiyam hangtod sa ikanapulog unom nga pahina sa notbok, Mark.

Kon mag-eksamin na kuno, pangutan-on na nila kon kinsa ang nagtuon nianang dapita ug ipasa sa tupad ang tubag. Isuwat lang kuno nila sa gamayng papel ang tubag ug ipasa-pasa samtang kamulong teks ang maestra.

Ug sa pag-eksam na, haskang hiloma sa mga estudyante nga ang tingog sa maya nga mibatog sa punoan sa akasya atubangan sa ilang klasrom madungog god. Apan luyo sa kahilom mao ang kalihokan sa ilang mga kamot nga nangapkap sa tubag gikan sa gatuon.

Sulod sa usa ka oras, nahuman ang 100 items nga eksamin ni Ms. English. Gitak-op dayon sa maestra ang iyang notbok ug gihunong ang pagteks sa iyang uyab, ug gipa-pass dayon niya ang papel sa mga estudyante. Pagdawat sa trese ka ½ lengthwise nga papel, migawas dayon si Ms. English nga blooming kaayo ang nawong ug all-the-way ang ngisi.

LUNES. Unang miabot sa klasrom sa I-St. Rosalia si Albert nga serado gyod ang tanang botones sa polo nga gamay na lang ang kuwang, matuok na sa kahugot. Dili sama sa kadaghanang lalaki ning eskuylahana, si Albert usa ka karaang Pilipino nga angay maoy sundon sa kadaghanan imbes nga kataw-an. Hilom siyang nagbarog kilid sa pultahan nga bisan sayo pas buntag ug bag-o pang ga-toothbrush, baho nag gininhawa tungod kay bisan usa ka pulong, walay migawas sa iyang baba.

Pila ka minuto ang minglabay, miabot ang laing estudyante nga modernong Juan dela Cruz, si John. Bag-o sab nga estudyante si John ning eskuylahana kay didto siya sa St. Nicolas Academy nag-eskuyla sa elementarya maong makabungol sab ang iyang kahilom. Motingog lang siya kon dunay mangutana. Nakit-an siyang nagbarog nga walay timik maong giduol siya ni Lito ug gipangutana: “Unsay ngalan diay nimo, Bay?”

“Ako?” nakuratan si John, “Ako si John. Ikaw?”

“Lito.” Ug dinhi nagsugod ang pagkasuod nilang John ug Lito.

Sa laing esena apan sa samang lugar, nagkatawa silas Dina ug Vannie nga nagtan-aw sa managkaluhang Mart ug Mark. Wala say dili makakatawa sa duha: pareho ang ilang bag, sapatos, uniform, tupi, ug ang ilang nawong. Bisan parehas ang duha og hitsura apan kon susihon gyod pag-ayo, mas labaw kang makakatawa sa imong mahibaw-an. Si Mark ang lalaki gyod ug si Mart ang naglibog. Maong sa dihang nahibaw-an ni nilang Dina ug Vannie, nag-apir sila.

Pila ka adlaw ang minglabay, ang klase ni Ms. English, ang ilang teacher-in-charge ug maestra sa English, nga napulog tulo ang estudyante, nagkabahin-bahin: silang Mart, Dina ug Vannie ang suod nga managhigala; mao usab silas Lito ug John ug na-recruit sa ilang barkada si Albert nga nahanaw na ang pagka hilomon. 

Wala gyod nila masuod ang unom ka klasmeyt kay may kaugalingon sab kining mga barkada.

MIDUOL si Mart nilang Dina ug Vannie kay may gusto siyang isulti sa duha nga puydeng moguba sa taas-taas nang tore sa panaghigalaay nilang tulo. Mahitungod kini sa eksamin nila kang Ms. English nga puwerteng lisora kay 50 items ang enumeration kun katunga sa tibuok eksam.

Mobuka na unta ang baba ni Mart nga lisod kaayong ablihan kay gikandadohan dihang mikalit og ingon si Albert kang Dina nga, “Sayonan kas test?”

Puwerte gyong lagota ni Mart kay nakahibawo na god sa tubag si Albert. Morag may bulkan nga kabuthonon sa dughan ni Mart ugaling lang, mahadlok siyang ma-office kay mahugaw kuno ang iyang giampingang record.

“Sayon ra,” tubag ni Dina nga gipakapinag makahuloganong ngisi. Paghumag tubag ni Dina, mipahiyom sab si Albert nga nakita niya si Mart nga puwerte gyong lagota ug milakaw dayon siya.

“Unsa man?” mitingog si Vannie nga galibog sa gustong isulti kang Mart nila.

Bisag galisod apan lagi kay higala man sila ug gusto niyang matarong ang iyang mga higala nga mingsubay sa sayop nga dalan, mitingog si Mart, “B-bahin ni sa test ganiha. K-kuan ta, ako tang isulti kang Ms. E-english ang i-inyong g-gibuhat.”

“Ha?!” nagkadungan ang duha.

“Kon mosulti ka, kalimti na mi. Sumbong-sumbong, mora sag walay nahimong daotan!” mipadayon si Vannie.

“Abi sag walay nakakita nimo sa imong kodigo? Sulti, kay mosulti man sab mi sa imong gibuhat!” panghadlok ni Dina.

“Apil man sab na sa akong ikompesal, ang akong kodigo. Ug gawas pa, kausa ra man to. Kamo, katulo na.”

NAGHILAK si Mart sa chapel sa eskuylahan nga nakig-estorya sa Ginoo. Gatulo-tulo na ang iyang mga luha apan wala gyod siya mahuman sa iyang pangadye. Kon kuwentahog unsa katas-a ang iyang giampo, baleg lima ka kilometro na: usa ka kilometro ini ang iyang sori ug ang nahabiling upat, mga pangutana kon unsa ba gyod ang angay niyang buhaton, kon motug-an ba o dili.

Misulod siya sa chapel dihang nahuman siyag paniudto, human na sag bagting ang bell nga timailhan nga magsugod na ang klase sa hapon.

Klaro kaayo sa iyang mga mata nga gikan siyang gahilak, puwa kaayo nga gipugos niya pagtabon-tabon sa iyang panyo aron dili makit-an sa iyang mga klasmeyt.

Niadtong hapona, bisag usa ka leksiyon, wa gyoy nasulod sa iyang utok. Maayo sab gani kay wala sila mag-eksamin kay kon nag-eksam pa, na, por da pirst taym, itlog gyod ang makuha ni Mart.

PAGKAUGMA na siya nangutana sa iyang mga klasmeyt kon motug-an ba gyod siya sa gibuhat sa iyang mga higala.

Gilista niya ang ming-ingon nga motug-an ug dili. Ang sulod sa iyang listahan mao ni: Motug-an: unom (Jade, Erika, Maria, Jeon, Lawrence ug Giem). Dili: upat (Albert, Lito, John, ug Mark). Ang duha niya ka klasmeyt wala niya pangutan-a kay kahibawo siyang galagot sila niya ug kahibawo na siya kon unsay tubag nila.

Base sa iyang listahan, kinahanglang itug-an niya ang gibuhat sa iyang mga higala apan ang iyang mga higala ug kaluha ming-ingon nga ‘dili’. Natimbang-timbang niya nga kon motug-an siya, puydeng mawala ang tanan niyang mga higala ug ang mas nakapait pa, madaot ang iyang giampingang record sa eskuylahan. Apan hugot ang iyang desisyon, kinahanglan niyang tumanon ang makaayo nila. Kon unsay sangpotanan ining iyang mga lakang, nagpabiling misteryo, parehas sa misteryo kon duna bay alien nga nagpuyo sa laing planeta nga kaliwat ni Kokey.

(KATAPOSAN)