Ang Labing Masaarong Bag-ong Magsusulat sa Bisaya sa Tuig 2010

ni Omar Khalid

LAING tuig-tingtungha na usab ang natapos alang sa atong tulunghaan sa panulat sa mga batan-on dinhi sa Bisaya. Ug sugod sa unang isip sa Bisaya sa tuig 2009 hangtod sa kataposang isip sa tuig 2010, saksi ang mabuot nga mga magbabasa sa Bismag sa kalamboan sa mga batan-ong tingog nga nagpatublaw sa ilang dagang.

Sa tinuod lang, dili lalim ang pagdumala sa young blood writer section. Lahi man god ang akong tratasyon sa bag-ong mga magsusulat. Pinangga ko sila ngalang sa maingon-ingong paagi sab ko nagsugod-sugod.

Gibatonan ko ang mas lapad pang pagpasensiya sa batan-ong mga magtatampo. Sama nako kaniadto, puno sab sila sa mga pangutana nga natural lamang sa mga bag-ohan. Kon dili kini matubag, hayan nga ang ilang kaikag inanay nga mohupas. Ug natural nga mokaon kini sa akong ekstrang mga minuto. Gani, labing dako sa panahon kong gigugol sa internet mao ang pagtubag sa ilang mga pangutana nga, kon nauna ka lag usa ka gabii nila, hayan dabudabuhan ka nila sa pinilitiko nga mga dasdas. Way sapayan sa kahasol. Nakakat-on man sab ko uban nila. Ang ilang kaalam kanunay sab nga naghagit sa personal kong katakos. Maong wa sab ko maalkanse. Kay usahay, mas daghan og makat-onan ang maestro kaysa sa ilang estudyante. Tingali, lahi na ang panahon karon kon itandi sa kaniadto. Dili na mamonolopiya sa pipila ang kaalam sa panulat tungod sa panahon libreng impormasyon. Gawas pa, sagad sa mga batan-ong magsusulat nagadako sa akademiya ug busa, sayon ug linaktod ang diskusyon kay dili na man ta mobalik sa binata nga mga pagpasabot.

Sa kinatibuk-an, akong napanid-an nga ang mga batan-on labihan kamapangahason manulat. Gikuykoy nila ang tema nga gilikay-likayan kaniadto sa mga magsusulat. Matawag ba kaha nga demalas o suwerte, nabantayan sab nako ang dakong kahikugang sa mga magbabasa nga, lagmit, dili pa andam mosungasong ang ilang mga kaugalingon dihang ilang nakita ang reyalistikong pagpintal sa mga batan-on sa uban pang mahinungdanong kasinatian sa tawo—mga kasinatian nga angay sab makabaton og luna sa pahina sa Bismag isip testamento sa kalangyab sa imahinasyong Bisdak.

Nahimuot kaayo ko sa nakaplagang bag-ong kagawasan sa mga batan-ong magsusulat. Ang arte sa panulat sa mga young blood writer ingon sa kabayo nga nakabuhi sa apiki nga kuwadra ug nagdayak nga nagsaulog sa nakitang bag-ong sibsibanan. Sa akong pagsabot, bag-ong balod kini sa panulat isip hulip sa miaging edad sa katitikan.

Sa kinatibuk-an gihapon, nakita nako nga mas technically sound ang bag-ong mga salta karon. Nasayod na sila sa unsay angay isulat ug unsaon pag-atake ang ilang tema nga buot sulaton. Tungod kini sa ilang bentaha nga naangkon. Nagatubo sila sa kalikopan sa unibersidad nga nagmatuto ug nagsangkap kanila sa mga armas sa panulat, sa ako nang gikaingon.

Apan namatikdan ko usab nga duna silay kakuwang sa kasaysayan sa tradisyon sa kapanulatang Bisdak. Nagkapangka-pangka sila kon asa magsugod, usa ang mga daydayan sa panulat nga maingon natong tatak sa usa ka Bisdak. Daw mga ilo sila nga wa makaila kinsa ang ilang mga ginikanan, nangahimugso sila nga way malingi nga kasaysayan. Sa laktod nga pagkasulti, may kakulang sila sa sense of literary history sa ilang kaliwat aron mao untay angklahan unsa man ang direksyon ang buot nilang taakon.

Sa kinupsan, klaro nga nagagunit sila sa pinulongan nga estranyo alang nila. Angkonon man o dili, bakikaw ang pipila kanila sa sa katakos sa pinulongang Binisaya. Ang kabatid sa pitik ug ritmo, ang huyad ug kiay, ang hagsa ug dagayday sa pamulong dinha sa sinulat maoy nagpakita sa kahanas sa magsusulat sa pinulongan nga iyang gigamit. Dinhing bahina tingali ang angay ugmaron pa sa mga batan-on. Ang bisan unsang sinulat nagaagad sa kabatid sa magsusulat sa paggamit sa pinulongan isip pinatik nga teksto. Sa mosugot man siyag sa dili, siya pagasukdon kon giunsa niya pagpahimulos ang tanang birtud sa pinulongan.

NIINING tuiga, laing batan-on na usab ang nahukan sa kapangulohan nga iapil na sa laray sa propesyonal nga mga magtatampo sa Bisaya tungod sa gipakitang paglabo sa iyang arte sa panulat.

Kadali rang mahinumdoman ang iyang ngalan sa kadaghan sa iyang napatik nga mga sinulat dinhi sa Bisaya. Wala siyay giliatan. Tanang genre sa panulat iyang gisangab. Mora siyag tawong lunos nga andam mohabhab bisan anino lang sa kaldero. Mao ni bata nga klarong higugmaon sa editor tungod sa iyang kakugi, sa iyang kapugoso mopasikot-sikot.

Namatikdan nako nga maoy paborito niyang sulaton ang may kalambotan sa domestic violence: ireponsable nga amahan, mga anak nga biktima sa pangabuso, gibun-og nga inahan, o unsa pa. Gawas niini, misuway sab siyag laing dugokan sama sa krisis sa kailhanan, kakabos, ubp. Pero sa sinugdanan di ko kaseguro kon unsa ba gyod siya kaseryoso sa iyang pagkamagsusulat kay wa man siya moangat sa lebel nga maoy makapabarog sa akong balhibo.

Wa ko magtuo nga moabot ang panahon nga iya kong mapabelib sa iyang abilidad. Oo, maantigo siyang mosulat, di malalis; apan kutob lang niana. Duna man god koy gipangita nga matang sa labok sa usa ka magsusulat aron mawad-an kog rason nganong di ko siya angay ipahimutang sa hataas nga pedestal. Nangita ko sa finesse sa usa ka magsusulat. Dili ko kontento nianang katarongan nga “maantigo na man busa papasaron na lang.” Gisigehan ko siyag pilpil kay nasayog ko nga duna siyay pagduot sa iyang limitasyon aron masalom niya ang tinugkaran sa iyang gilok. Nangalukapa ang nanagsunod niyang mga balak ug sugilanon sa akong basurahan dili tungod kay di siya maantigo o kaha buot kong mapugdaw ang iyang mga damgo. Gihimo ko kini aron iya pang langkaton ang kataposang alamag nga anaa sa iyang utokan, idasok kini ngadto sa usa ka obra nga morag baylo sa kataposang ginhawa sa usa ka alagad sa arte. Kay buot kong mahimo gayod siyang takos inig-abot niining adlawa sa tuig; malantaw niya ang kagahapon, asa man siya idagsa sa kapalaran, nga usa siya ka malig-ong sakayan nga nakalabang sa dakong unos. Gawas pa, buot sab ko nga ang tanang pasado sa young blood writer section niining Bisaya mga magsusulat nga de kalibre ang ilang matang—mga magsusulat nga daw iring kumagat nga bisan pag unsaog itsa, till gayod ang motugpa, labing menos.

Gihatagan ko siyag mga reading assignment aron makapanamin sa gama sa mga banggiitan sa katitikan. Ang di ko malimtan nga gipahinuktokan ko kaniyag dugay mao ang kataposang parapo sa sugilanong “Araby” ni James Joyce ug ipasikpaw kaniya ang mga misteryo niini. Puwerte nakong lingawa sa gipakita niyang pagtubag sa akong hagit.

Wala koy pagduda sa iyang tinguha nga makat-on. Apan angkonon ko nga padayon kong nagduda sa iyang kaseryoso sa panulat.

Hangtod nga natagik niya ang mga sugilanong “Si Taz” ug ang bag-o lang nga “Terminal.”

Sa sugilanong “Si Taz,” napakita niya ang kinadak-an niyang layat sa piksiyong minugbo nga gitawag tag sugilakbit (flash fiction). Gani, maisip man nga korona niya kini sa panulat. Dili sayon ang disiplina sa sugilakbit ilabi na sa bag-ohan. Gawas nga pinig-otan sa gitas-on, hapit wala nay luna sa magsusugilanon ang character ug plot development ingon man ang pagbarog og atensiyon sa estruktura niini. Mugnaon ang sugilanon nga morag kuris-kuris lamang sa sketch pad sa usa ka pintor apan tatawng makabarog isip usa ka arte. Matag pulong ug esenang gamiton managsamang gipaagi sa daghang mga paghinuktok sa awtor.

Ang sugilanong “Si Taz” estorya sa usa ka panimalay nga gidangpan sa usa ka iring nga ginganlag Taz. Dako og nahimo si Taz nga kausaban sa kahimtang sa panimuyo sa narrator sa sugilanon: walay nay gising sinina sa ilang aparador, wala nay tuko nga mangiti sa ilang telebisyon. Labaw sa tanan, ang binuhi nilang iro nga si Neo sa gawas na magkan-anan. Apan usa ka panghitabo ang miabot. Namatay si Taz tungod sa pakigsakbang niini sa kobra.

Kining maong sugilanon tour de force kaayo tungod sa hingpit nga disiplina nga gipahamtang sa awtor. Sama sa “Cien anos de soledad” ni Gabriel Garcia Marquez ug “The House of Spirits” ni Isabel Allende, ang sugilanon nagsugod sa flashback.

Ang kausaban nga linugdanan sa pag-abot sa iring mao ra usay gihimo niyang resolving factor aron mapakita nga gikamingawan sa pamilya sa narrator ang pagkahanaw sa iring kay:

Pagkahuman niadtong masulub-ong adlaw, daw mibalik ang panahon. May kinitkitan na usahay ang mga sinina sa aparador. Mibalik na ang mga tuko sa pagpangiti kanamo samtang magtan-aw mig telebisyon. Mitambok nag balik si Neo ug sa kosina na siya magkan-anan.

Sama sa una dihang wala pa moabot sa among banay si Taz.

Kining gipakitang pagkamasugyoton sa kataposang duha ka parapo maoy naghungit sa emosyon sa kamingaw ngadto sa imahinasyon sa magbabasa. Nahibalik sa naandan ang kahimtang sa apektadong pamilya sa sugilanon. Apan nahibalik ba gayod? Bisan miingon pa ang narrator nga “sama sa una dihang wala pa moabot si Taz” apan klaro kaayo nga dili na gayod sama sa una. Mora bag tawo nga nanghimakak nga wa siya mingawa sa nahanawng hinigugma pero sigeg bakho. Mao sab ni ang nahitabo sa narrator sa sugilanon. Si Taz kabahin na sa ilang gihandom nga kamingaw isip bililhong linalang. Apan kining tanan implied lamang sa kinatibuk-an sa kaasoyan.

Nahitabo ang maong epekto tungod sa suwabe kining gi-execute sa awtor. Direkta ang iyang mga linya nga epektibo kaayo sa gitinguha niyang emotional response sa magbabasa.

Lahi sab ang atake niya sa obrang “Terminal.” Ang mga karakter gitan-aw pinasikad sa presensiya ug paghukom sa usa ka bangko. Ang teknika dili na hinuon bag-o apan, sa usa ka bag-ohon nga kini malamposon, kini talagsaon na uyamot. Ang mga diyalogo usab dinhi kay reyalistik kaayo, butang nga gihigugma kaayo nako sa panugilanon. Ang magsusugilanon god way katungod nga mousab sa unsay kamatuoran. Ang mga bakak sa sugilanon, kon duna man, nga gimugna sa awtor maoy iyang mga himan nga mapalutaw ang halawom nga kamatuoran sa tawo.

Ning maong obra, gipakita usab ang tinud-anay nga motibo sa mga aktor sulod sa terminal: mga drayber nga mapahimuslanon sa higayon, kabalaka sa mga pasahero nga buot mahiuli sa kagabhion, babaye nga tigpakaaron-ingnon... tanan... tanan... nanagbaton og tawhanong mga taras.

Apan adto lugdang ang sugilanon sa iyang counterpoint nga gipakita sa kasagmuyo sa usa ka bangko. Klaro sa panan-aw sa awtor ang kahimoan ug kadugtongan sa tanang butang bisan kadtong wala na hikit-i sa tawhanong panikaysikay. Sama lagi sa bangko. Busa:

Bisag ingon ani lang ko, sandiganan sa mga konduktor o drayber nga maghuwat og mga pasahero, apan kon wala ako ug ang akong mga igsoon, dili ra ba gyod maporma ning maong terminal. Ug bugtong ako lamang—kami sa akong mga igsoon—ang saksi sa tanang panghitabo. Lainlaing klase sa tawo ang among masaksihan. Lainlaing estorya. Moabot ug mawala sila. Apan kami dili. Pabilin ming nanagbarog sa among mga pwesto—walay lingkod-lingkod, walay lihok-lihok, walay kapoy-kapoy, walay suweldo.

Mao ning mga linyaha ang akong gipangita. Mao ni ang halawom nga insight sa usa ka magsusulat nga andam mopayango nako alang sa pag-uyon. Ang gagmayng mga butang nahimoan og dako ug tidlom nga kahulogan.

May rason gayod nganong italay siya sa uban pang gradwado sa young blood writer section kauban nilang Cirilo Lacuna, Vera Naome Flores, Elaine Grace Lape, Kevin Lagunda, ug Jona Bering.

Ug may lain pa ba, ang kapangulohan sa Bisaya mipahalipay kang Romeo Nicolas Bonsocan—ang napiling “Labing Masaarong Bag-ong Magsusulat sa Bisaya sa 2010.”

Terminal

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Agosto 11, 2010]

MIABOT kining tawhana ganihang alas diyes, nanagsiga pa ang mga suga sa mga lawak sa edipisyo sa atbang nga akong nabantayan. Ambot ba, wala gyod ko kahibawo, nganong karong tungang gabii ra— ug namawong na sa ubang mga suga ang edipisyo ug nahibilin na lang ang pipila ka mga suga nga hangtod na sa buntag— siya misakay og minibus. May minglarga naman untang duha ka minibus nga padu’ng sa Dumanjug-Barili. Kon misakay pa siya adto, sa akong nahibaw-an nga usa ka oras ang biyahe padu’ng sa ilaha, ganiha ra unta siyang miabot. Mas paspas pa gyod ron, sa akong nadunggan sa mga estorya sa drayber, kay walay trapiko sa dalan. Nakahagok na ron unta siya sa ilang balay.

           

Sa unang higayon nga nabutang ko diri, karon pa ko kita ini iyang dagway sa ingon arong orasa. Sinati na baya ko sa mga pasahero nga gabii mosulod diri kay gikan sa trabaho. May uban usab nga, labi na gikan sa buwan sa Hunyo hangtod sa Marso, gikan sa eskuylahan; nakaila na usab ko sa ilang mga dagway. Apan karon lang— ikatulong Sabado, buwan sa Mayo— siya misulod diring lugara sa ingon arong orasa sa kagabhion. Kahibulongan. Sagad hapon man ni siya mouli, Biyernes sa hapon. O di ba Sabado sa buntag. Naa say mga semana nga dili nako siya makit-an, basin adto ra siya mosakay sa Citilink, sa akong nadunggan sa mga drayber diri sa ilang sulti-sulti, aron dili siya kabayad og singko inig sulod niya diri.

           

Pag-abot niya ganiha, paghumag hulog og singko sa makina ug nahatagan na siyag tiket sa tigbantay, misulod dayon siya sa pultahan padu’ng ining akong gibarogan bitbit ang berdeng bag apan nahunong siyag lakaw kay gipangutana siya sa konduktor, “Asa ka, dong?”

           

“Carcar,” kalmado siyang mitubag sa konduktor; natataw nako sa iyang mga mata ang iyang kainosente. Sama sa ubang mga kaedad niya nga morag dili pa kahibawong masuko.

           

“Singkuwenta ang plete, dong!”

           

Walay tingog-tingog, milingkod siya sa lingkoranan nga gitagana nilang mga pasahero. Gibutang niya ang iyang berdeng bag sa iyang tupad. Mitutok sa bildong bentana. Nanghupaw. Wala gyod siya molahos og sakay sa minibus. Naa ba kaha siyay gihuwat? Apan mosulod na unta siya, nausab lang ang iyang hunahuna. Maong segurado kong wala.

           

Unsa kahay iyang gusto? Traynta ba kaha nga plete para sa ilang lugar? Apan gabii na, wala na gani Ceres nga nahibilin ron diri sulod sa terminal. Nakabiyahe nang tanan. Unya pang ala una mosulod diri ang pipila ka Ceres nga may rutang Dumaguete. Mingsugot ra man sab gani ang kasagaran sa mga pasahero nga gisultihan sa konduktor. May mga hingkod na. May mga batan-on usab, sama niya. Kasagaran nila ming-uyon lamang sa giingon sa konduktor ug mingsakay dayon sa minibus. Gadali silang makauli sa ilang balay, labi pa nga lawom na ang kagabhion. Tingali may gahuwat nila.

           

Hinuon, duna siyay mga kauban nga minglingkod usab sa lingkoranan human kasultihi sa konduktor sa samang mensahe. Mingbalibad sila sa gusto sa konduktor. Sagad nila padu’ng sa Carcar, San Fernando ug Naga. Tingali wala gadali o basin gimahalan sa plete. Nagpunay silag lingi sa kilid-kilid. Nagpunay silag tan-aw sa ilang relo. Nagpunay silag sud-ong sa pultahan. Nagpunay silag pasiplat sa konduktor, gabukabuka ang ilang mga baba apan wala koy nadunggan sa ilang gipanulti. Naa man goy aling bildo ang bentana aron kuno, sa giingon adtong usa ka guwardiya nga akong nadunggan samtang nakig-estorya sa usa ka drayber, dili kagawas ang kabugnaw sa aircon sa sulod. Alkanse diay ko sa akong mga igsoon nga tua sa sulod gibutang, gawas nga bugnaw ang ilang kahimtang, makatan-aw pa silag mga salida sa telebisyon nga gibutang aron kuno malingaw ang mga pasahero usa makasakay sa ilang biyahe. Magsalida pa gyod usahay og mga pelikula, maoy ingon adtong usa ka pasahero samtang nakig-estorya sa iyang kuyog.

           

Human makalarga tong unang minibus sukad sa pag-abot aning lalakiha nga midangat gyod og usa ka oras usa mapuno, mipuli dayon ang laing bakanteng minibus; samang Dumanjug-Barili ang destinasyon. Ang mga pasaherong wala mosakay ganiha sa minibus kay giingnan sa konduktor, “Huwat lang mo diha, naay Carcar rong taudtaod,” nanagbagulbol: saksak-sinagol ang ilang mga gipangyawyaw.

           

“Unsa ba ni? Kadugay ba. Mosakay na lang ta, Dong.”

           

“Adto na lang ta, babe, na. Shit baya ani.”

           

“Peste! Mao ra man diay. Kadlawon na man!”

           

“Sakay ta, Ma. Duka nako.”

           

“Manimba pa ta ugma, Day.”

           

“Matu’g ko sa sakyanan, Ma.”

           

“Ngano bitawng miapil pa ka sa inom, Bay?”

           

“Di na gyod ko mousab.”

           

“Dugaya man god nako nahuman akong trabaho sa opisina, honey.”

Hinuon, nadunggan ko ning ilang mga estorya dihang minggawas na sila sa pultahan. Kadtong naa gihapon sa sulod sa terminal nga wala pay planong mosakay, morag nanagbagulbol usab pero wala ko kahibawo unsay ilang giestoryahan. Tingali sama rang dugokan sa akong mga nadunggan.

           

Bisag nagbagulbol ang mga tawo, mingsakay ra man sab sila sa minibus. May lalaking bitbit ang iyang itom nga bag. May babayeng may dalang pizza. May batan-ong babaye nga giagbayan sa iyang uyab nga bugason. May babayeng bitbit ang usa ka dakong bag nga morag gipaborotag hangin ug may dakong ariyos sa iyang dunggan nga nabantayan gyod sa tanang lalaking pasahero. May lalaking nagbitbit og maleta. May usa ka babayeng mubo og sayal ug nagsigeg tan-aw sa iyang selpon nga hapit maumod kay wala kabantay sa lamesang nag-ali. May babayeng nagkugos sa iyang natulog nga anak. May lalaking mibarag ug natumba, apan gipabarog sa iyang kuyog nga lalaki. Silang tanan... oo, silang tanan isog nga mingtando sa konduktor human sultihi sa samang mensahe. Nangasuko.

           

Nagngisi ang drayber nga misandig nako samtang gahuwat sa pasahero nga mapuno ang iyang sakyanan. Walay kasudlan sa kalipay ang iyang konduktor, tataw sa dako niyang ngisi, nga sigeg balik-balik sa mga pulong, “Singkuwenta ang plete baya,” ngadto sa tanang pasahero nga mingsulod sa pultahan lahos sa sakyanan nga masuk-anong mingtando sa iyang gipanulti.

Ingon ini ning mga drayber ug konduktor diri, kon lawom na ganing gabii, papletehon gyod ang pasahero hangtod sa kataposang destinasyon nga iyang maabtan. Ang mga pasahero sab, labi na kon gadali, pilit na lamang motulon sa kaabusabo sa mga drayber kay wala silay mahimo. Kon may dakong bul-og sa mga tawo, sama niadtong Semana Santa ug Pasko, mipaburot sab sa pletehan ang mga drayber.

           

Kadtong nagkawong lalaki nga miabot ganiha bitbit ang iyang berdeng bag nga naglingkod, wala ko kabantay nga mibuka ang baba. Wala man gani mibarog sa iyang gilingkoran. Hilom ra siyang naglingkod, morag wala ra maproblema nga dili makaulig sayo sama sa ubang pasahero. Nagtan-awtan-aw pa sa iyang selpon. May gikuha siyang butang sa iyang bag nga iyang gituslok sa iyang selpon ug gibutang ang pikas tumoy sa iyang isig ka dunggan. Wala ko kahibawo unsang butanga kadto. Basta daghan na mang mga tawo ang may ingon adto. Kasagaran batan-on, kaedad ra niya. Pirme lang sila nakong makit-an nga may ingon adto sa ilang mga dunggan kon moagi aning akong nahimutangan. Wala pa man sab ko makakita ining mga drayber ug konduktor sa minibus nga may ingon adto, puros ra man ni selpon ang ilang gunitan: tuplok-tuplokon, ipaduol sa dunggan ug magyawyaw nga daw may kaestorya.

           

Mikuha usab siyag biskwit sa iyang bag ug gikaon. Tingali, gigutom na siyag hinuwat sama sa ubang pasahero nga mangaon sab samtang gahuwat sa ilang biyahe. Usa ka oras na sab baya ang milabay sukad miabot siya. Tataw sa akong gibarogan ang orasan sa bungbong nga gitapot sa akong atbang. Apan wala siyay giinom nga tubig o bisan unsang ilimnon. Basin wala siyay kwarta maong wala mopalit og tubig. O seguro wala uhawa dili sama sa ubang pasahero, kasagaran mga bata ug tiguwang, nga moinom gyod og tubig o bisan unsang ilimnon inig human og kaon. Ang uban nila, sa akong nadunggan, nanagyawyaw sa kamahal sa tubig o bisan unsa nga gitinda sa mga tindahan didto sa sulod niining bag-ong napanindot nga terminal. Maong mamalit daan sila sa mall o sa unsa tong mga tindahana sa gawas, basta naa na silay dalang pagkaon inig sulod nila diri.

Pagkataudtaod, dihang nahuman na siyag kaon, gisulod lamang niya ang putos sa biskwit sa iyang bag ug wala na moadto sa trash can sa luyo. Gikapoyan seguro siya nga mobarog pa. Nakit-an sab nakong nagkuha siyag notbok ug lapis gikan sa iyang bag, may gisuwat siya samtang nagsigeg tutok sa bildong bentana, nagtan-awtan-aw sa mga tawo sa iyang kilid.

Tigbalita ba kaha ni siya? Sama niadtong magdalag notbok nga mga tawo nga mangutana dayon sa mga tawo diri. Ug sama niadtong mga tawong may dalang mikropono ug kamera nga manginterbiyo dayon sa tagdumala ining bag-ong napalambong terminal ug usahay sa mga pasahero. Kadtong bag-o lang ni nahuman, dihang bag-o lamang ko nakabaton og sininang may puting bulok, daghan kaayong nakuryoso sa daghan kunong mga anomaliya ining edipisyoha, maoy tabi-tabi sa mga drayber ug konduktor. Niadtong panahon sa Pasko. Niadtong Semana Santa. Mingdagsang usab sila diri. Kay daghang mga pasahero, daghan usang mga tigbalita ang nag-inilogay nga makakuha sa estorya. Apan kining tawhanang naglingkod nga morag walay problema nagbantay lamang sa mga tawo sa iyang kilid, wala usab siya mobarog aron mangutana. Kutob lamang siya sa pagtan-aw sa iyang palibot ug isuwat, sa akong panaghap, ang iyang nakita. Dako kong pagduda nga dili ni siya tigbalita.

Ngano kahang, kon dili pa siya ni siya mosakay tawhana, dili lang usa siya matulog sama sa ubang mga lalaking hamtong na nga nangatulog sa lingkoranan? Naglingi-lingi man unta ni siya sa binuhatan sa mga tawo sa iyang kilid. Ug siyaro man sab nga wala siya kabantay nga namahulay kadiyot ang mga tawo. Naay mga lalaking, gikan seguro sa trabaho, nanaghigda sa lingkoranan ug giunlan ang ilang bag. Ang mga drayber sab gani sa pipila ka nahibiling minibus diri sa terminal nga nanaghuwat sa ilang biyahe unyang kadlawon, nag-iyahay man sag pwesto aron makatulog kadiyot: may nanghigda sa atop ug, sa akong tan-aw, may uban usab nga naglingkod nga nangatulog sulod sa sakyanan.

Padayong gisuwatan sa iyang tuong kamot, nga naggunit sa lapis, ang notbok nga gigunitan usab sa iyang walang kamot; kini ang iyang gikalingawan sa misunod nga usa ka oras.  

Motutok siya sa bildong bentana. Ug mosuwat na usab. Morag orasan sa akong atbang nga nagbalik-balik lamang og sulti sa oras, nagbalik-balik lang sab siyag buhat niining butanga. Ug sa kalit, pila ka minuto ang minglabay nga nagsige siyag suwat, gikuot niya ang iyang selpon ug gipaduol sa iyang dunggan. Mibuka ang iyang baba apan wala koy nadunggan sa iyang gipanulti. Ug human sa usa ka minuto, gibalik niya sa iyang bolsa ang iyang selpon. Miduko siya kadiyot, mibarog ug lawom nga nanghupaw. Apan milingkod ra siyag balik ug mitutok na usab sa bildong bentana. Ug takwahaw nga misuwat na usab sa iyang notbok. Apan, naklaro nako sa iyang dagway, nausab ang iyang kalibotan.

Ug napuno na usab ang ikaduhang minibus. Ug may mipuling laing minibus human makahawa sa iyang puwesto ang minibus nga mibulhot nag lupad ngadto sa iyang destinasyon. Samang Dumanjug-Barili ang nakasuwat sa atubangan sa sakyanan.

Nausab ang nawong sa batan-ong naglingkod sa lingkoranan— sama ganiha sa paghuman niyag sulod sa selpon human ikapaduol sa iyang dunggan— nga daling nanghipos sa iyang notbok ug lapis ug gisulod sa iyang bag. Gipunit dayon niya ang iyang bag ug mibarog. Paspas nga milakaw. Misulod sa pultahan.

“Asa ka, Bay?”

“Carcar!” Nakat-on na siyang masuko.

“Singkuwenta ra ba ang plete.”

Wala na siya motubag ug milahos dayog sakay nga nagkulismaot ang dagway sa minibus nga dali rang napuno kay mga tawo man usab nga, nga sama ganiha, nanagyawyaw sa konduktor apan mingsakay ra gihapon kay tungang gabii na ang gisulti sa orasan dihang akong nalantawan sa atbang. Sama ang iyang dagway niadtong naa sa mantalaan nga gibasa sa usa ka drayber ganihang buntag— kadtong hulagway sa usa ka lalaki nga nagdala og papel nga gibutangan sa iyang ngalan, ang mga mata daw gatutok sa bisan kinsang makakita sa iyang mata, ug may ulohan nga ‘MOST WANTED NADAKPAN’.

Paspas kaayo siyang milabay nako. Daw may nakaaway, tingali ang konduktor nga gikusog niyag tubag o kadtong nakaestorya niya sa iyang selpon. Wala man sab seguro siya makabantay nako nga nagbarog ko diri. Tingali nakit-an niyang wala nay minibus nga gaatang sa atbang kay tua sa pikas linya nga giseradoan pa. Ug tingali nadunggan niya kadtong panag-estoryahay sa babayeng may dalang pizza ug sa guwardiya sa may pultahan nga hinungdan nganong misakay dayon ang babaye sa sakyanan:

“Kanus-a ang Carcar, Sir?”

“Ala dos, Ma’m.”

Kon mao, wala na siya kahuwat sa alas dos. Nanghuy-ab man sab to siya ganiha. Gusto na seguro siyang matulog sa ilang balay kauban ang iyang pamilya nga, tingali, gahuwat niya. O basin kadtong nanawag niya ganiha iyang inahan o amahan nga nasuko nganong dugay siyang nakauli. Maong, tua na, nakasutoy na ang iyang gisakyang minibus padu’ng sa iyang destinasyon.

Nahinumdom nuon ko niadtong usa ka tambok nga babaye— apan mas tambok gyod ko niya, di gani kagakos nako ang drayber kon suwayan niya— nga misulod diri sa terminal ingon arong orasa, niadtong miaging semana, nga sa dihang giingnan sa konduktor kon pila ang plete, nangasaba ug gitudlo-tudlo hinuon ang nawong sa konduktor, “Ah! Mahala baya ana, uy! Mas mahal pa man sa Ceres! Morag kinsa? Morag aircon nang imong sakyanan da! Naimpas na ra ba ang kinabuhi sa among silingan didto sa South Gen tungod anang inyong sakyanan! Kon isunod mi, unsaon na lang? Usa pa, I am rich and beautiful, di ko anang mga batig nawong nga konduktor ug drayber!”

Isog nga mitubag ang konduktor, “Kon di ka mosakay, paghilom!”

Milingkod dayon siya sa lingkoranan alang nilang mga pasahero ug nanurab sa konduktor. Giisa ang iyang duha ka kilay ug gipataas gyod ang iyang suwang. Ug, paglabay sa usa ka minuto, gikablit siya sa usa ka lalaki. Gipahiyoman dayon niya kini ug mibarog, nanggunit siya sa hawak niini samtang giagbayan siya. May giestoryahan sila pero ang akong nadunggan kini lamang mga pulonga dihang nakagawas na sila sa pultahan:

“Singkuwenta baya, boss,” mipahibalo ang konduktor.

           

“Sige lang.” Ang daot nga lalaki ang mitubag sa konduktor; gisuraban sa babaye ang konduktor. Mipahiyom lamang ang konduktor sa lalaki— wala gyod siya lingia sa babaye— ug mihatag siyag kadudahang tutok sa drayber nga nagsandig nako.

           

“Babe, gusto ta kog aircon. Init kaayo.”

“Paghilom dinha, Tomasa! Madunggan ta. Sakto ra baya ning akong kwarta sa atong plete. Kon di uroy ta pasakyon? Unsaon na lang ang atong bisnis sa merkado ugma?” Gihinay nig sulti sa lalaki apan nadungog gyod nakog klaro.

Segurado sab kong nadunggan kini sa drayber nga nagsandig nako. Wala siya makapugong sa iyang kaugalingon; mibahakhak dayon siya ug giparokparok ang iyang ulo sa akong lawas.

Bisag ingon ani lang ko, sandiganan sa mga konduktor o drayber samtang naghuwat sa pasahero, apan kon wala ako ug ang akong mga igsoon, dili ra ba gyod maporma ning maong terminal. Ug bugtong ako lamang— kami sa akong mga igsoon— ang saksi sa tanang panghitabo. Lainlaing klase sa tawo ang among masaksihan. Lainlaing mga estorya. Moabot ug mawala sila. Apan kami dili. Pabilin ming nanagbarog sa among puwesto— walay lingkod-lingkod, walay lihok-lihok, walay kapoy-kapoy, walay sweldo.

(KATAPOSAN)

Si Taz

[namatala sa Bisaya Magasin kaniadtong Marso 24, 2010]

MAGDUWA-DUWA pa lamang si Taz sa gamayng bola dihang miabot siya sa among panimalay. Karon nga dili na siya makighamag sa bola, dili na usab siya magpaligo. Mangawras ug mamaak na. Dili sama sa dihang gamay pa lamang siyang iring nga dili pa hait ang mga kuko.

Sa pag-abot niya sa among pamilya, giapil na siya namo sa among banay uban sa among irong si Neo nga pirme niyang ilogan sa sobrang sud-an matag human namog kaon. Hinungdan nganong sa kosina gayod mokaon si Taz ug sa gawas na lamang si Neo. Kawrason niya kini kon makit-an. Maluoy god mi sa iro nga moatras na lamang papalayo.

Sukad nga miabot siya sa among balay, wala nay ilagang maglaag-laag sa kosina matag gabii. Wala nay gising mga sinina sa aparador nga mautingkayan sauna ni Mama. Wala na usay mga tuko nga mangiti kada tan-aw namog telebisyon matag gabii.

Usa ka higayon niana, nakit-an namong migawas si Taz gikan sa kosina nga galuya ang mga mata ug gatulo ang laway. Samaran ang tambok niyang lawas. Pinaakan ang iyang tuong paa. Pula ang mitina sa iyang puting balahibo.

Gisulod dayon namo ni Mama ang kosina ug nakit-an ang dakong kobra nga nagligid sa sawog; sama ni Taz nga samaran ug luya. Tungod sa kalisang ni Mama, midali-dali siyag kuha sa pinuti. Ug nabuwag ang ulo ug lawas sa dakong bitin nga nagkisis-kisi nga naligo sa iyang kaugalingong dugo.

Paghuman niadtong masulob-ong adlaw, daw mibalik ang panahon. May kinitkitan na usahay ang mga sinina sa aparador. Mibalik na ang mga tuko sa pagpangiti kanamo samtang magtan-aw mig telebisyon. Mitambok nag balik si Neo ug sa kosina na siya magkan-anan.

Sama sa una dihang wala pa maapil sa among banay si Taz.

(KATAPOSAN)

ang mga hulagway nga gilingo-lingoan ni rizal

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Hulyo 7, 2010 ]

gisud-ong ni rizal

samtang nagtabanog sa mga pulong:

‘ang kabatan-onan ang paglaom sa katilingban’

ang pundok sa kabatan-onang

nagyampungad libot sa iyang nahimutangan:

may usa ka babayeng mubog sayal

nga tupad ang usa ka bayong.

nagsirkos ang ilang mga dila.

naglihok ang kamot sa lalaki

daw may gipangita ug nasaag

sa dapit nga wa pa niya hitultoli.

may usa ka grupo sa mga lalaki

ang nag-aleluya sa balaanong botelya

nga sa hinayhinay, di na kahibawo molakaw

kay gisudlan na sa espiritu sa ilang bathala.

nahuman ang ilang pag-ampo

dihang nangatumba sila sa semento.

naputol ang tugot sa iyang tabanog.

nanghupaw na lang si rizal

ug gisud-ong ang hinay-hinay

nga paghalok niini sa yuta.

unyang taudtaod, suwayan na sab

niyag palupad ang iyang tabanog.

kon wa, wa pa kini maguba

sa nahitabo ganiha.

Kabuakong Kabuntagon

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Hunyo 17, 2009]

PUWAHON ang iyang ngabil, may foundation ang iyang nawong, pinadunghay ang iyang buhok nga kutob sa abaga nga gitarong sa iyang kamot nga binulokag rosas ang kuko, nagsul-ob siyag puting blaws ug itom nga eslaks, ug kita ang rosas usab ang iyang pedikyur tungod sa iyang brawn nga sandal nga may 2-inches nga tikod. Kapila na intawon naingon ani ang iyang dagway. Kapila na niya masul-ob ang iyang blaws ug eslaks. Hapit na gyod mahurot ang iyang lipstik ug foundation. Hapit na pod mapudpod ang tikod sa iyang sandal. Nabuslot na intawon ang iyang pitaka kay gibayad sa manikyurista. Apan, hangtod karon, wala pa gayod kini makada’g swerte sa iyang padulngan.

Ayaw kakulba! Taronga gyog tubag ang mga pangutana. Kalma lang gyod. Kalma lang, gisultihan niya ang babaye nga iyang nakita sa sa’min samtang nanudlay usa migawas sa iyang giabangang bording haws.

Pagkanaog niya sa iyang gisakyang multikab, bitbit ang usa ka brawn enbelop, nagdali siyang milakaw padu’ng sa opisina sa ginganlag KYLER V. PEREZ nga maoy mointerbiyo niya.

Samtang naglakaw padu’ng sa elebeytor, nabanggaan niya ang usa ka lalaking nag-itom og eslaks, bughaw nga long sleeves ug puting kurbata. Nahu’g ang gidala niining mga enbelop ug, sa way pagduha-duha, gitabangan niyag punit ang lalaki sa nabungkag nga mga enbelop ug nangayo dayon siyag pasaylo sa aksidenteng nahitabo.

AGOSTO 24, 1993

Inday Aria,

Komosta na ka diha, day? Nanghinaot mi nga naa kas maayong kahimtang.

Day, hhhhaaaaapppiiii bbbiiirrrttdddeeeyyyy!!!!!!

Usa na lang gyod ka semester day, makahuman na ka sa imong pag-eskuyla. Lipay kaayo ming tanan diri dihang nahibaw-an namo nga dagko ang imong mga grado tungod kay nabasa namo ang imong miaging suwat.

Ayaw gyog kalimot pagpasalamat sa Ginoo sa tanang mga grasya nga miabot nimo ug bugtong Siya ra ang nakahibawo sa atong umaabot. Ayaw gyod palabya ang usa ka adlaw nga wa nimo Siya pasalamati.

Day, hinumdomi baya nga ang Ginoo motubag sa tanan natong gipangayo sa saktong panahon. Kon unsa may problema nimo, ayaw gyod kalimot pagtawag Niya kay may tubag Siya sa tanang pangutana nga naghari sa atong galamhan.

Pila ka adlaw na lang day, pista na sa atong baryo. Buot ta ming maghikay og gamay pero di mahimo kay ang atong binuhing mga hayop alang man sa imong intrans sa sunod semester. Pero, ok ra, day. Manimba ug moapil na lang mis prosesyon. Ayaw na mig kabalak-i diri.

Inig kahuman nimo day, garbo gyod ka namo ni Papa nimo kay bisan nagtikad ra sa uma si Papa nimo ug naglabada ra ko, napahuman ka namo sa kolehiyo.

Usbon namo, hhhhaaaaapppiiii bbbiiirrrttdddeeeyyyy!!!!!!

Nagmahal,

Mama Tina, Papa Leo, ug imong mga igsoon

DISYEMBERE 14, 1993

Mama Tina, Papa Leo, Inday An-an, Dodong André, Khael, John, ug Manoy Josh,

Komosta namong tanan diha? Ma, Pa ayaw mo kabalaka nako kay naa kos maayong kahimtang.

Karon lang ko nakasuwat kay busy kaayo diri.

Pila na lang gyod ka buwan Ma, Pa makahuman na gyod ko sa akong kurso. Maningkamot ko nga makakita dayon og trabaho inig gradwar nako.

Salamat diay sa pag-greet ninyo nako sa akong adlawng natawhan. Ayaw kabalaka, Ma, kay kada adlaw kong nag-ampo. Way adlaw nga wa nako pasalamati ang Labawng Makagagahom.

Salamat kaayo Ma, Pa sa inyong mga sakripisyo. Di ta mo pakyason. Maningkamot ko nga mahaw-as ta sa kalisod.

Inday An-an, Dodong André, Khael ug John: taronga gyod ang inyong pag-eskuyla kay sa sunod kamo na sad ang moeskuylag kolehiyo ug magtinabangay ta sa pag-atiman nilang Mama ug Papa. Manoy Josh, tabangi gyod silang Mama ug Papa, ha.

Mag-ampo lang ta sa Ginoo.

Hapit na diay ang Pasko, Ma, Pa… Meri Krismas daan ninyong tanan! Bisan di ta

magkauban rong Pasko, maytag malipayon gihapon mo. Di lang ko mouli rong paskoha kay ang kwartang akong iplete ako na lang tigomon alang sa bayranan sa eskuylahan. Daghan man gong umaabot nga bayranan labi na kay mogradwar na ko sa Marso.

Maytag malipay mo sa akong nakuhang grado Ma, Pa. Gilakip man god nako ang kopya sa akong marka sa miaging sem.

Inday Aria

SEPTIYEMBRE 30, 1994

Inday Aria,

Komosta na ka diha, day? Hinaot nga naa kas maayong kahimtang.

Misulat ko nimo, day, tungod sa pagkasakit sa imong Papa. Miingon siya nga maglisod kuno siyag ginhawa ug daling kapoyon.

Niadto bitawng usang adlaw, samtang nagtikad si Papa nimo sa uma, nakuyapan siya. Maayo na lang kay kuyog niya ato si dodong André. Nangamay dayon siya sa iyang mga higalang nagtabanog ug nada’ nila si Papa nimo sa landong. Didto, gitabangan nilag paypay si Papa ug gibalitaan mi sa nahitabo sa higala ra usab ni dodong.

Gusto unta namong ipadoktor si Papa nimo apan wa man mi kuwarta. Mitambag si Iyo Nardo nimo nga patambalan ni Ka Pedro, kadtong manghihilot gani. Miingon man pod siya nga tungod ra tos kakapoy. Apan, hangtod karon, usahay maglisod man gihapog ginhawa si Papa nimo. Maong nakulbaan na ko.

Karon, wa na nako patikara sa uma si Papa nimo. Si Manoy Josh na lang nimo ang akong gipaga’m sa uma.

Ang imong upat ka manghod diay day Aria, nag-eskuyla na. Grade I si inday An-an, Grade III si dodong André, Grade V si dodong Khael ug Grade VI si dodong John. Miingon silang upat nga magtarong gyod silag eskuyla aron makahuman pod sa pag-eskuyla ug makatabang puhon.

Ayaw gyod ni kalimti day, ang Ginoo motabang gayod kon mangayo lang kag tabang.

Nanghinaot sab mi ni Papa nimo nga makauli ka na sa ato og balik.

Miss na miss na ka namo, day.

Iampo ka namong tanan diri nga madawat ka na sa imong trabaho. Hangtod na lang sa diri ang suwat namo nimo, day Aria.

Mama Tina, Papa Leo, ug imong mga igsoon

OKTUBRE 13, Huwebes.

Ugma na gyod ang akong interbiyo! Tarongon gyod nakog tubag ang mga pangutana sa mointerbiyo nako. Kinahanglang makuha nako ang trabaho aron makabawos na kos mga sakripisyo ni Mama ug Papa.

Kinahanglang madawat na ko ron! Naluoy na ko ni Papa nga may sakit. Ginoo, tabangi ko nga madawat sa akong trabaho aron makatabang sa akong pamilya nga nangihanglan sa akong tabang.

Ganiha, miadto ko sa Sto. Niño aron magpasinu’g. Birthday man sad god ni dodong John! Tapos, mogradweyt na sad siya sa elementarya rong Marso. Gawas pa, gusto kong mangayog giya sa Ginoo aron makatubag kog tarong sa mga pangutana.

Mibawos pod diay ko ganiha sa suwat ni Mama nga miabot gahapon. Maytag inig dawat nila ato may trabaho na ko. Para may maayong balita na kong mahatag nilang Mama ug Papa.

PAGGAWAS niyas elebeytor, nangutana siya sa dyanitor kon asa ang CR. Nagdali siyang misu’d sa CR kay, tungod sa kakulba, puno na ang iyang pantog.

Gitan-aw niya ang iyang relo— 7:30. Trayenta minutos na lang, magsugod ang iyang interbiyo! Nagdali siyang migawas sa CR ug milahos sa opisina sa ginanganlag Kyler V. Perez.

Nakita niya ang sekretarya ini nga naglingkod sa iyang lamesa atubangan sa opisina sa iyang amo. Milingkod una siya sa gitudlong siya sa sekretarya. Dayon gitawag ang iyang nga’n ug gipasu’d sa opisina.

Naglingkod na ang mointerbiyo niya dihang misulod siya sa opisina. Pamilyar ang dagway ini: nag-itom og eslaks, bughaw nga long sleeves ug puting kurbata. Siya, siya gyod ang akong nabanggaan ganiha sa ground floor! mao ning mga pulonga ang misu’d sa iyang utok.

Misamot ang iyang kakulbang nabati. Nahadlok siya nga makasab-an o papaulion o ingnong di madawat tungod sa nahitabo ganiha.

Apan gisenyasan siya sa paglingkod. Milingkod siya ug miingon, “Thank you, sir,” ug mipuno, “Good morning also, sir,” nga gipakapinag ngisi.

“So you are Ms. Aria Abuela?” bugnaw ang tingog nga iyang nadungog— way kasuko nga mibagal sa tingog ini.

“Yes, sir. And sir, sorry for—”

“Forget it.”

Mikatawa si Aria dungan sa gainterbiyo niya.

“So, what can you say about yourself?” misugod siyag pangutana sa aplikante.

“I’m Aria A. Abuela, a graduate of Cebu State College in Bachelor in Arts major in English.

I’m applying as a secretary of this company, sir. I’m willing to do my job well and I assure you sir that you will not have any problems with me,” mingisi siya sa gainterbiyo paghuman niyag tabi.

Mibawos sab kinig ngisi niya dungan sa pagtando-tando samtang nagbasa sa resumé sa dalaga ug miingon, “Ok, you’re hired. You’ll start working next week, Ms. Abuela.”

“Thank you… thank you, sir,” gibayaw sa langit tungod sa tumang kalipay si Aria.

PAG-ABOT niya sa iyang gisak-ang bording haws, tungod sa kalipay, nakalayat siya sa hangin. Naputol ang tikod sa iyang sandal apan mingisi ra gihapon siya kay, sa kataposan, nakadani na intawog swerte ang iyang di-na-magamit nga sandal, blaws ug eslaks, lipstik ug foundation, ug ang iyang manikyur ug pedikyur nga binulokag rosas.

Nahinumdom siya sa iyang pamilya. Nahinumdom siya sa kataposang suwat nga iyang gipada’.

Ug nahinumdom sab siya sa disgrasyang nahitabo ganiha nga nahimong taytayan alang sa bag-ong anib sa iyang kinabuhi.

(KATAPOSAN)

unsaon pag-atubang sa suliran

[namantala sa balaybalakasoy.blogspot.com]

naghaling kog uling ug busa
ipakaon ko kini sa plantsa
aron gyod mahinlo unya
ang nagum-os kong sinina

binata nga pagsuwat sa balak

[namantala sa balaybalakasoy.blogspot.com]

magmugna og account sa friendster 
mag-upload og daghang litrato
ug kini palihokon ug pasayawon.
sagolan og video sa youtube,
pakapinag mga huni sa imeem.
kinahanglang kiat ug langas
lakip na ang layout niini
aron malingawg tan-aw

ang mga mo-view, di mapul-an 
pagbasa imong profile

No Deal to Beer!

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Abril 6, 2008]

DI gyod ko kalimot adtong hitaboa… hapon, paghumag kaon sa letson, kalderita, cake, ug salad; medyo gikapoy ming tanan(ambot kon tungod ba sa kabusog) maong kay may bidyoke man sab ning balay sa akong higala kay may pista man, pista ni Sta. Catalina, ang patron sa siyudad sa Carcar, nagbidyoke dayon ang mga kagwang(pero wa gyod ko mokanta, uy, naluoy kos mga tiki nga nagpahipi sa mga suok sa ilang balay) ug paghuman man seguro sa ikabaynteng kanta(di nuon kaayo dugay kay putlon man ang kanta inighuman sa chorus kay laay na kuno), nawagtangag volume ang ilang mga vocal cords, uy! Nya, paghuman sa pipila ka minutos nga nahilom ang tanan, usa sa among grupo mikalit lag pangagda: mag-inom ta, Red Horse!

“Ha! Red Horse? Di man ko hinginom og mga ilimnong-makahubog kay pait man na. Kon strawberry flavor pa nuon na, botelya na lay inyo! Bitaw, nakasuway na kog inom og serbesa, didto sa party sa akong Uncle, tilaw ko… kanang Fundador ba, kay lami kuno… nya, di man diay makaya… pait… makalipong! Mao to, di na gyod ko moinom og beer… bisag Red Horse,” litaniya pa nako.

“Di uy! Lami na! Kon mas bugnaw, mas lami!” pu’ng pas akong higalang nangagda.

Mibalibad kog tarong nga di lang ko.

“Tilaw lang!”

Tilaw? Tuod, nakahinumdom kos akong maestra sa Chemistry, si Mdme. Rosel, nga sa usa sa among leksyon bahin sa mga solution(kalimot nuon ko nganong miabot mi diri) nga nindot kuno kon makatilaw tag gamay sa tanang butang para dili ta maihalas: pananglitan, kinahanglan kuno tang motilaw og Red Horse aron dili ta maiha’s. Sakto sab bitaw ang giingon sa akong maestra pero dili sab seguro tanan, uy, kon tanan, patay na seguro ta kay ang muriatic acid baya, makahilis sa tinai!

Pero, sa kataposan, wa nuon nako makatilaw sa Red Horse!

Bitaw, kanang inom-inom ba, wa gyod ko kasuway ana(kinse anyos pa man god ko)… unsaon man sab nga wa mans Papa Talino nga motudlo nako(dyok ra ha!) ug si Mama Virgie sab, di hinginom. Ambot lang kaha ning akong manghod, inigdako ani, moinom ba ni. Basta ako, di gyod ko maghubog-hubog. Ngano? Tungod kay nahadlok ko nga inig-uli nako sa among balay, magsayaw-sayaw nya ko(di ra ba ko dancer) ug mohalok sa yuta(labaw nang di ko kisser) kon di na makaya.

Nahadlok man sab god kong maliwat ni Baron sa PBB Celebrity Edition 2(sus! Nindot ra ba tong salidaha, favorite gani nako didto si Gaby man) nga nahubog su’d sa Bahay ni Kuya, not once but twice! Hehehe. Bitaw, nahubog siya di lang kausa apan nausban pa gyod maong kaduha nuon siya nasudlan sa espiritu ni Satanas! Maong makaingon ko nga di gyod ko moinom og serbesa!

Kon si Baron, paghumag inom sa serbesa(unsa gani toy brand? Wa ko kita, da, gitabonan man gog tissue) mikalit lag kapatol… nangawat og halok… nagbinata… ug sa ikaduhang pagkahubog… nangaway… nanigarilyo nga wa sa lugar… ug ang labing grabe, misukol pa gyod ni Kuya! Karon, ikaw ang akong pangutan-on, higala, tarong ba ang epekto sa serbesa kang Baron?

Si Baron pagkahubog niya gipaadto sa confession room ni Kuya ug gipalahos sa secret room aron didto mahuwasan ug di makapanakit sa uban. Karon, ang mga palahubog sa da’n ba, asa man punta inig kahubog? Di ba sa balay man nila? Ug didto sila manghagis? Na, mao na ni ron, tarong ba ang epekto sa serbesa? Busa, makaingon ko nga sakto gyod si Kuya ug ang mga housemate nga di gyod ta maghubog-hubog kay di ta makahinumdom sa atong gipangbuhat sa mga oras nga hubog kita. Mas maayo gyod kon di na lang moinom og serbesa.

Aguy may nahinumdoman ko, da! Abi nakog wa’y epektong tarong ang espiritu sa serbesa apan naa sab diay, usa ra nuon ang akong nahibaw-an(kon naa kay lain ba, sendi lang kog Friendster message ha, iambluine@yahoo.com), kadtong estorya sa maayong magbabalak ug magsusugilanon, si Tiyo Edgar Allan Poe(way mokontra kon magtiyo ko, ha!). Di ba kon mahubog si Tiyo, makasuwat man siyag nindot nga mga balak ug sugilanon? Di ba epekto man sa serbesa ang namugna niyang “Anabel Lee” ug “The Mask of the Red Death”?

Wa nuon to tuyoa(ang pag-inom og balak, ba), tungod man god to sa problema sa pamilya

nga maoy nahimong da’n sa pagkamugna sa iyang mga obra maestra. (Bitaw, unsa kaha sa kon moinom gyod ko, maghubog-hubog, basin makasulat pod kog mga obra maestra? Pero, I stick to my decision, di gyod ko mag-inom-inom, kay di man ko si Tiyo; si Nicko man ko!)

Giladlad ko na ang duha ka epekto sa ilimnong-makahubog: ang maayo ug ang dili. Naa na na nimo higala, kon mopadayon kas imong bisyo. Kon wa pa masugdi, naa na sab na nimo kon imo bang sudlan ning bisyoha. Basta ako, di gyod ko.

Para nako, ang serbesa usa ka demonyo nga modaot sa atong utok nga maoy hinungdan sa pagkapatol ug maoy rason nga makabuhat kitag butang nga wa ta makahibawo inig kahuwasan na nato. Kasagaran ning mga butanga, daotan gayod, ug tagsa lang ang naapektohag kaayohan. Kay kahibalo na man kitang mohunahuna, naa ra nato kon moinom pa ba ta o mohunong na!

Ang segurado ko lang, walay tarong nga tawo ang gustong mahisama sa gibuhat ni Baron sa PBB ug tanan gustong maparehas ni Tiyo Edgar Allan Poe.

Basta, para nako, di gyod ko moinom! NO DEAL to BEER!