Terminal

[namantala sa Bisaya Magasin kaniadtong Agosto 11, 2010]

MIABOT kining tawhana ganihang alas diyes, nanagsiga pa ang mga suga sa mga lawak sa edipisyo sa atbang nga akong nabantayan. Ambot ba, wala gyod ko kahibawo, nganong karong tungang gabii ra— ug namawong na sa ubang mga suga ang edipisyo ug nahibilin na lang ang pipila ka mga suga nga hangtod na sa buntag— siya misakay og minibus. May minglarga naman untang duha ka minibus nga padu’ng sa Dumanjug-Barili. Kon misakay pa siya adto, sa akong nahibaw-an nga usa ka oras ang biyahe padu’ng sa ilaha, ganiha ra unta siyang miabot. Mas paspas pa gyod ron, sa akong nadunggan sa mga estorya sa drayber, kay walay trapiko sa dalan. Nakahagok na ron unta siya sa ilang balay.

           

Sa unang higayon nga nabutang ko diri, karon pa ko kita ini iyang dagway sa ingon arong orasa. Sinati na baya ko sa mga pasahero nga gabii mosulod diri kay gikan sa trabaho. May uban usab nga, labi na gikan sa buwan sa Hunyo hangtod sa Marso, gikan sa eskuylahan; nakaila na usab ko sa ilang mga dagway. Apan karon lang— ikatulong Sabado, buwan sa Mayo— siya misulod diring lugara sa ingon arong orasa sa kagabhion. Kahibulongan. Sagad hapon man ni siya mouli, Biyernes sa hapon. O di ba Sabado sa buntag. Naa say mga semana nga dili nako siya makit-an, basin adto ra siya mosakay sa Citilink, sa akong nadunggan sa mga drayber diri sa ilang sulti-sulti, aron dili siya kabayad og singko inig sulod niya diri.

           

Pag-abot niya ganiha, paghumag hulog og singko sa makina ug nahatagan na siyag tiket sa tigbantay, misulod dayon siya sa pultahan padu’ng ining akong gibarogan bitbit ang berdeng bag apan nahunong siyag lakaw kay gipangutana siya sa konduktor, “Asa ka, dong?”

           

“Carcar,” kalmado siyang mitubag sa konduktor; natataw nako sa iyang mga mata ang iyang kainosente. Sama sa ubang mga kaedad niya nga morag dili pa kahibawong masuko.

           

“Singkuwenta ang plete, dong!”

           

Walay tingog-tingog, milingkod siya sa lingkoranan nga gitagana nilang mga pasahero. Gibutang niya ang iyang berdeng bag sa iyang tupad. Mitutok sa bildong bentana. Nanghupaw. Wala gyod siya molahos og sakay sa minibus. Naa ba kaha siyay gihuwat? Apan mosulod na unta siya, nausab lang ang iyang hunahuna. Maong segurado kong wala.

           

Unsa kahay iyang gusto? Traynta ba kaha nga plete para sa ilang lugar? Apan gabii na, wala na gani Ceres nga nahibilin ron diri sulod sa terminal. Nakabiyahe nang tanan. Unya pang ala una mosulod diri ang pipila ka Ceres nga may rutang Dumaguete. Mingsugot ra man sab gani ang kasagaran sa mga pasahero nga gisultihan sa konduktor. May mga hingkod na. May mga batan-on usab, sama niya. Kasagaran nila ming-uyon lamang sa giingon sa konduktor ug mingsakay dayon sa minibus. Gadali silang makauli sa ilang balay, labi pa nga lawom na ang kagabhion. Tingali may gahuwat nila.

           

Hinuon, duna siyay mga kauban nga minglingkod usab sa lingkoranan human kasultihi sa konduktor sa samang mensahe. Mingbalibad sila sa gusto sa konduktor. Sagad nila padu’ng sa Carcar, San Fernando ug Naga. Tingali wala gadali o basin gimahalan sa plete. Nagpunay silag lingi sa kilid-kilid. Nagpunay silag tan-aw sa ilang relo. Nagpunay silag sud-ong sa pultahan. Nagpunay silag pasiplat sa konduktor, gabukabuka ang ilang mga baba apan wala koy nadunggan sa ilang gipanulti. Naa man goy aling bildo ang bentana aron kuno, sa giingon adtong usa ka guwardiya nga akong nadunggan samtang nakig-estorya sa usa ka drayber, dili kagawas ang kabugnaw sa aircon sa sulod. Alkanse diay ko sa akong mga igsoon nga tua sa sulod gibutang, gawas nga bugnaw ang ilang kahimtang, makatan-aw pa silag mga salida sa telebisyon nga gibutang aron kuno malingaw ang mga pasahero usa makasakay sa ilang biyahe. Magsalida pa gyod usahay og mga pelikula, maoy ingon adtong usa ka pasahero samtang nakig-estorya sa iyang kuyog.

           

Human makalarga tong unang minibus sukad sa pag-abot aning lalakiha nga midangat gyod og usa ka oras usa mapuno, mipuli dayon ang laing bakanteng minibus; samang Dumanjug-Barili ang destinasyon. Ang mga pasaherong wala mosakay ganiha sa minibus kay giingnan sa konduktor, “Huwat lang mo diha, naay Carcar rong taudtaod,” nanagbagulbol: saksak-sinagol ang ilang mga gipangyawyaw.

           

“Unsa ba ni? Kadugay ba. Mosakay na lang ta, Dong.”

           

“Adto na lang ta, babe, na. Shit baya ani.”

           

“Peste! Mao ra man diay. Kadlawon na man!”

           

“Sakay ta, Ma. Duka nako.”

           

“Manimba pa ta ugma, Day.”

           

“Matu’g ko sa sakyanan, Ma.”

           

“Ngano bitawng miapil pa ka sa inom, Bay?”

           

“Di na gyod ko mousab.”

           

“Dugaya man god nako nahuman akong trabaho sa opisina, honey.”

Hinuon, nadunggan ko ning ilang mga estorya dihang minggawas na sila sa pultahan. Kadtong naa gihapon sa sulod sa terminal nga wala pay planong mosakay, morag nanagbagulbol usab pero wala ko kahibawo unsay ilang giestoryahan. Tingali sama rang dugokan sa akong mga nadunggan.

           

Bisag nagbagulbol ang mga tawo, mingsakay ra man sab sila sa minibus. May lalaking bitbit ang iyang itom nga bag. May babayeng may dalang pizza. May batan-ong babaye nga giagbayan sa iyang uyab nga bugason. May babayeng bitbit ang usa ka dakong bag nga morag gipaborotag hangin ug may dakong ariyos sa iyang dunggan nga nabantayan gyod sa tanang lalaking pasahero. May lalaking nagbitbit og maleta. May usa ka babayeng mubo og sayal ug nagsigeg tan-aw sa iyang selpon nga hapit maumod kay wala kabantay sa lamesang nag-ali. May babayeng nagkugos sa iyang natulog nga anak. May lalaking mibarag ug natumba, apan gipabarog sa iyang kuyog nga lalaki. Silang tanan... oo, silang tanan isog nga mingtando sa konduktor human sultihi sa samang mensahe. Nangasuko.

           

Nagngisi ang drayber nga misandig nako samtang gahuwat sa pasahero nga mapuno ang iyang sakyanan. Walay kasudlan sa kalipay ang iyang konduktor, tataw sa dako niyang ngisi, nga sigeg balik-balik sa mga pulong, “Singkuwenta ang plete baya,” ngadto sa tanang pasahero nga mingsulod sa pultahan lahos sa sakyanan nga masuk-anong mingtando sa iyang gipanulti.

Ingon ini ning mga drayber ug konduktor diri, kon lawom na ganing gabii, papletehon gyod ang pasahero hangtod sa kataposang destinasyon nga iyang maabtan. Ang mga pasahero sab, labi na kon gadali, pilit na lamang motulon sa kaabusabo sa mga drayber kay wala silay mahimo. Kon may dakong bul-og sa mga tawo, sama niadtong Semana Santa ug Pasko, mipaburot sab sa pletehan ang mga drayber.

           

Kadtong nagkawong lalaki nga miabot ganiha bitbit ang iyang berdeng bag nga naglingkod, wala ko kabantay nga mibuka ang baba. Wala man gani mibarog sa iyang gilingkoran. Hilom ra siyang naglingkod, morag wala ra maproblema nga dili makaulig sayo sama sa ubang pasahero. Nagtan-awtan-aw pa sa iyang selpon. May gikuha siyang butang sa iyang bag nga iyang gituslok sa iyang selpon ug gibutang ang pikas tumoy sa iyang isig ka dunggan. Wala ko kahibawo unsang butanga kadto. Basta daghan na mang mga tawo ang may ingon adto. Kasagaran batan-on, kaedad ra niya. Pirme lang sila nakong makit-an nga may ingon adto sa ilang mga dunggan kon moagi aning akong nahimutangan. Wala pa man sab ko makakita ining mga drayber ug konduktor sa minibus nga may ingon adto, puros ra man ni selpon ang ilang gunitan: tuplok-tuplokon, ipaduol sa dunggan ug magyawyaw nga daw may kaestorya.

           

Mikuha usab siyag biskwit sa iyang bag ug gikaon. Tingali, gigutom na siyag hinuwat sama sa ubang pasahero nga mangaon sab samtang gahuwat sa ilang biyahe. Usa ka oras na sab baya ang milabay sukad miabot siya. Tataw sa akong gibarogan ang orasan sa bungbong nga gitapot sa akong atbang. Apan wala siyay giinom nga tubig o bisan unsang ilimnon. Basin wala siyay kwarta maong wala mopalit og tubig. O seguro wala uhawa dili sama sa ubang pasahero, kasagaran mga bata ug tiguwang, nga moinom gyod og tubig o bisan unsang ilimnon inig human og kaon. Ang uban nila, sa akong nadunggan, nanagyawyaw sa kamahal sa tubig o bisan unsa nga gitinda sa mga tindahan didto sa sulod niining bag-ong napanindot nga terminal. Maong mamalit daan sila sa mall o sa unsa tong mga tindahana sa gawas, basta naa na silay dalang pagkaon inig sulod nila diri.

Pagkataudtaod, dihang nahuman na siyag kaon, gisulod lamang niya ang putos sa biskwit sa iyang bag ug wala na moadto sa trash can sa luyo. Gikapoyan seguro siya nga mobarog pa. Nakit-an sab nakong nagkuha siyag notbok ug lapis gikan sa iyang bag, may gisuwat siya samtang nagsigeg tutok sa bildong bentana, nagtan-awtan-aw sa mga tawo sa iyang kilid.

Tigbalita ba kaha ni siya? Sama niadtong magdalag notbok nga mga tawo nga mangutana dayon sa mga tawo diri. Ug sama niadtong mga tawong may dalang mikropono ug kamera nga manginterbiyo dayon sa tagdumala ining bag-ong napalambong terminal ug usahay sa mga pasahero. Kadtong bag-o lang ni nahuman, dihang bag-o lamang ko nakabaton og sininang may puting bulok, daghan kaayong nakuryoso sa daghan kunong mga anomaliya ining edipisyoha, maoy tabi-tabi sa mga drayber ug konduktor. Niadtong panahon sa Pasko. Niadtong Semana Santa. Mingdagsang usab sila diri. Kay daghang mga pasahero, daghan usang mga tigbalita ang nag-inilogay nga makakuha sa estorya. Apan kining tawhanang naglingkod nga morag walay problema nagbantay lamang sa mga tawo sa iyang kilid, wala usab siya mobarog aron mangutana. Kutob lamang siya sa pagtan-aw sa iyang palibot ug isuwat, sa akong panaghap, ang iyang nakita. Dako kong pagduda nga dili ni siya tigbalita.

Ngano kahang, kon dili pa siya ni siya mosakay tawhana, dili lang usa siya matulog sama sa ubang mga lalaking hamtong na nga nangatulog sa lingkoranan? Naglingi-lingi man unta ni siya sa binuhatan sa mga tawo sa iyang kilid. Ug siyaro man sab nga wala siya kabantay nga namahulay kadiyot ang mga tawo. Naay mga lalaking, gikan seguro sa trabaho, nanaghigda sa lingkoranan ug giunlan ang ilang bag. Ang mga drayber sab gani sa pipila ka nahibiling minibus diri sa terminal nga nanaghuwat sa ilang biyahe unyang kadlawon, nag-iyahay man sag pwesto aron makatulog kadiyot: may nanghigda sa atop ug, sa akong tan-aw, may uban usab nga naglingkod nga nangatulog sulod sa sakyanan.

Padayong gisuwatan sa iyang tuong kamot, nga naggunit sa lapis, ang notbok nga gigunitan usab sa iyang walang kamot; kini ang iyang gikalingawan sa misunod nga usa ka oras.  

Motutok siya sa bildong bentana. Ug mosuwat na usab. Morag orasan sa akong atbang nga nagbalik-balik lamang og sulti sa oras, nagbalik-balik lang sab siyag buhat niining butanga. Ug sa kalit, pila ka minuto ang minglabay nga nagsige siyag suwat, gikuot niya ang iyang selpon ug gipaduol sa iyang dunggan. Mibuka ang iyang baba apan wala koy nadunggan sa iyang gipanulti. Ug human sa usa ka minuto, gibalik niya sa iyang bolsa ang iyang selpon. Miduko siya kadiyot, mibarog ug lawom nga nanghupaw. Apan milingkod ra siyag balik ug mitutok na usab sa bildong bentana. Ug takwahaw nga misuwat na usab sa iyang notbok. Apan, naklaro nako sa iyang dagway, nausab ang iyang kalibotan.

Ug napuno na usab ang ikaduhang minibus. Ug may mipuling laing minibus human makahawa sa iyang puwesto ang minibus nga mibulhot nag lupad ngadto sa iyang destinasyon. Samang Dumanjug-Barili ang nakasuwat sa atubangan sa sakyanan.

Nausab ang nawong sa batan-ong naglingkod sa lingkoranan— sama ganiha sa paghuman niyag sulod sa selpon human ikapaduol sa iyang dunggan— nga daling nanghipos sa iyang notbok ug lapis ug gisulod sa iyang bag. Gipunit dayon niya ang iyang bag ug mibarog. Paspas nga milakaw. Misulod sa pultahan.

“Asa ka, Bay?”

“Carcar!” Nakat-on na siyang masuko.

“Singkuwenta ra ba ang plete.”

Wala na siya motubag ug milahos dayog sakay nga nagkulismaot ang dagway sa minibus nga dali rang napuno kay mga tawo man usab nga, nga sama ganiha, nanagyawyaw sa konduktor apan mingsakay ra gihapon kay tungang gabii na ang gisulti sa orasan dihang akong nalantawan sa atbang. Sama ang iyang dagway niadtong naa sa mantalaan nga gibasa sa usa ka drayber ganihang buntag— kadtong hulagway sa usa ka lalaki nga nagdala og papel nga gibutangan sa iyang ngalan, ang mga mata daw gatutok sa bisan kinsang makakita sa iyang mata, ug may ulohan nga ‘MOST WANTED NADAKPAN’.

Paspas kaayo siyang milabay nako. Daw may nakaaway, tingali ang konduktor nga gikusog niyag tubag o kadtong nakaestorya niya sa iyang selpon. Wala man sab seguro siya makabantay nako nga nagbarog ko diri. Tingali nakit-an niyang wala nay minibus nga gaatang sa atbang kay tua sa pikas linya nga giseradoan pa. Ug tingali nadunggan niya kadtong panag-estoryahay sa babayeng may dalang pizza ug sa guwardiya sa may pultahan nga hinungdan nganong misakay dayon ang babaye sa sakyanan:

“Kanus-a ang Carcar, Sir?”

“Ala dos, Ma’m.”

Kon mao, wala na siya kahuwat sa alas dos. Nanghuy-ab man sab to siya ganiha. Gusto na seguro siyang matulog sa ilang balay kauban ang iyang pamilya nga, tingali, gahuwat niya. O basin kadtong nanawag niya ganiha iyang inahan o amahan nga nasuko nganong dugay siyang nakauli. Maong, tua na, nakasutoy na ang iyang gisakyang minibus padu’ng sa iyang destinasyon.

Nahinumdom nuon ko niadtong usa ka tambok nga babaye— apan mas tambok gyod ko niya, di gani kagakos nako ang drayber kon suwayan niya— nga misulod diri sa terminal ingon arong orasa, niadtong miaging semana, nga sa dihang giingnan sa konduktor kon pila ang plete, nangasaba ug gitudlo-tudlo hinuon ang nawong sa konduktor, “Ah! Mahala baya ana, uy! Mas mahal pa man sa Ceres! Morag kinsa? Morag aircon nang imong sakyanan da! Naimpas na ra ba ang kinabuhi sa among silingan didto sa South Gen tungod anang inyong sakyanan! Kon isunod mi, unsaon na lang? Usa pa, I am rich and beautiful, di ko anang mga batig nawong nga konduktor ug drayber!”

Isog nga mitubag ang konduktor, “Kon di ka mosakay, paghilom!”

Milingkod dayon siya sa lingkoranan alang nilang mga pasahero ug nanurab sa konduktor. Giisa ang iyang duha ka kilay ug gipataas gyod ang iyang suwang. Ug, paglabay sa usa ka minuto, gikablit siya sa usa ka lalaki. Gipahiyoman dayon niya kini ug mibarog, nanggunit siya sa hawak niini samtang giagbayan siya. May giestoryahan sila pero ang akong nadunggan kini lamang mga pulonga dihang nakagawas na sila sa pultahan:

“Singkuwenta baya, boss,” mipahibalo ang konduktor.

           

“Sige lang.” Ang daot nga lalaki ang mitubag sa konduktor; gisuraban sa babaye ang konduktor. Mipahiyom lamang ang konduktor sa lalaki— wala gyod siya lingia sa babaye— ug mihatag siyag kadudahang tutok sa drayber nga nagsandig nako.

           

“Babe, gusto ta kog aircon. Init kaayo.”

“Paghilom dinha, Tomasa! Madunggan ta. Sakto ra baya ning akong kwarta sa atong plete. Kon di uroy ta pasakyon? Unsaon na lang ang atong bisnis sa merkado ugma?” Gihinay nig sulti sa lalaki apan nadungog gyod nakog klaro.

Segurado sab kong nadunggan kini sa drayber nga nagsandig nako. Wala siya makapugong sa iyang kaugalingon; mibahakhak dayon siya ug giparokparok ang iyang ulo sa akong lawas.

Bisag ingon ani lang ko, sandiganan sa mga konduktor o drayber samtang naghuwat sa pasahero, apan kon wala ako ug ang akong mga igsoon, dili ra ba gyod maporma ning maong terminal. Ug bugtong ako lamang— kami sa akong mga igsoon— ang saksi sa tanang panghitabo. Lainlaing klase sa tawo ang among masaksihan. Lainlaing mga estorya. Moabot ug mawala sila. Apan kami dili. Pabilin ming nanagbarog sa among puwesto— walay lingkod-lingkod, walay lihok-lihok, walay kapoy-kapoy, walay sweldo.

(KATAPOSAN)